Trao đổi tiếp về bài ‘Sai lầm xả lũ mùa mưa bão’

* KS. Nguyễn Tri Trinh

Mấy ngày qua tôi liên tục nhận được email các ý kiến liên quan đến bài  bài báo "Sai lầm xả lũ mùa mưa bão" xuất hiện trên trang web VNCOLD do tác giả Đặng Đình Cung trình bày và các ý kiến phản hồi của ông Michel Hotakhanh cùng một số chuyên gia khác. Vì là người hoạt động trong lĩnh vực tư vấn thiết kế công trình Thủy lợi-Thủy điện ở Việt Nam,  nên cũng xin được bày tỏ một số ý kiến cá nhân liên quan việc này. Để tiện theo dõi, tôi xin được lập bảng ý kiến của tác giả Đặng Đình Cung và quan điểm của tôi

TT Tác giả Đặng Đình Cung Ý kiến của tôi 1   Cứ mỗi khi bão đến là có đập thủy điện xả lũ làm cho người dân sống ở hạ lưu đã khốn khổ vì lũ lại phải chịu đựng thêm nước xả từ đập. Đặc biệt năm ngoái đã có nhiều người chết và bị thương, thiệt hại vật chất lên đến hơn một tỉ đô la Mỹ. Cần hiểu rằng khi không có hồ đập nếu có mưa lớn thì 100% lũ sẽ chảy hết về hạ du với lưu lượng lớn Qđến, nhưng nếu có hồ nhất là hồ có dung tích kha khá thì nhờ điều tiết hồ và/hoặc dung tích phòng lũ mà lưu lượng xã lũ về hạ du Qxã luôn nhỏ hơn Qđến. Xem minh họa ở bảng 1 dưới đây là các thông số khi thiết kế các dự án thuỷ điện: Bảng 1: Thông số lũ khi thiết kế một số dự án thủy điện TT Công trình Lũ đến Qden (m3/s) Lũ xã về hạ du Qxa (m3/s) Tỷ lệ giảm lũ cho hạ du (%) Nguồn tài liệu 1 Sơn La 47200 (0,01%) 36000 (0,01%) 24% Báo cáo tóm tắt Lai Châu TKKT 2 Hòa Bình 48400 (0,01%) 35400 (0,01%) 27% Báo cáo tóm tắt Lai Châu TKKT 3 Lai Châu 25400 (0,01%) 21130 (0,01%) 17% Báo cáo tóm tắt Lai Châu TKKT 4 Đồng Nai 3 10400 (0,1%) 10188 (0,1%) 29% QT liên hồ 5 Đồng Nai 4 10000 (0,1%) 10188 (0,1%) 23% QT liên hồ 6 Nước Trong 9780 (0,1%) 8557 (0,1%) 12% TKKT 7 Cửa Đạt 18.900 (0,01%) 11594 (0,01%) 39% TKKT 8 Bản Chát 11090 (0,1%) 6750 (0,1%) 39% Báo cáo tóm tắt Lai Châu TKKT Trong trận lũ lịch sử miền Trung tháng 9 năm 2009, số liệu thực đo và tính toán thủy điện A Vương đang vận hành đã minh chứng thêm thực tế nêu trên: Bảng 2: Kịch bản trận lũ do cơn bão số 9 năm 2009 khi không và có xây dựng hồ A Vương Kịch bản Đỉnh lũ Tổng lượng Qđến (m3/s) Qxả max (m3/s) Wđến 106m3 Wxả 106m3 Nếu không có hồ A Vương  4268 4268 295,44 295,44 Có hồ A Vương 4268 2680 295,44 149,26 Như vậy về lí thuyết và thực tiển đã chứng minh nhờ có hồ nên đã giảm lũ lụt cho hạ du, đó thưa ô Cung. Người dân không biết nhiều về điều tiết lũ, phòng lũ chỉ biết là lũ do thủy điện xả gây ngập, không biết rằng lưu lượng xả này nhỏ hơn nếu không có hồ đập là điều không có gì ngạc nhiên, nhưng với chuyên gia Thủy điện-Thủy lợi có 20 năm kinh nghiệm mà không biết thì thật là đáng tiếc và vô cùng ngạc nhiên!   2 Ở bất cứ quốc gia nào, kể cả ở Việt Nam, thì sinh mạng và tài sản của người dân không thể bị đe dọa vì bất cứ lý do gì. Nói rằng phải xả lũ để tránh đập bị vỡ là không thể chấp nhận được. Xin hỏi ông Cung: vậy người ta thiết kế tràn xả lũ (TXL) để làm gì. Ở các dự án mà ông đã làm (thủy điện, nghe ông tự hào đã có 20 năm kinh nghiệm) có dự án nào mà không xây dựng TXL hay không? Còn ở Việt Nam và tất cả các nước trên thế giới mà tôi biết chưa có công trình nào mà không xây dựng TXL cả. Đương nhiên khi xây dựng TXL thì  phải lập quy trình vận hành, lập báo cáo EPP và ERP để thực hiện nhằm hạn chế rủi ro tối đa theo quy đinh của pháp luật xây dựng ở Việt Nam 3   Để bảo đảm an toàn thì cứ mười năm một lần người ta trút hết nước trong hồ chứa để kiểm tra tính bền vững của đập. Hiện nay các hồ chứa ở Việt Nam đều phải có bố trí hệ thống quan trắc nền móng, thân đập và vùng phụ cận (thấm, chuyển dich, ứng suất biến dạng, nhiệt độ, độ mở rộng khe… ) để theo dõi tình trạng sức khỏe của hồ đập, không nhất thiết phải hạ mực nươc hồ để kiểm tra trừ trường hợp có vấn đề về hồ đập. Hằng năm chủ hồ đập phải lập báo cáo Kết quả quan trắc, đánh giá tình trạng an toàn đập  gửi cấp thẩm quyền để xem xét. Các dự án lớn đều có hội đồng an toàn cấp quốc gia đánh giá. Xin hỏi ông Đặng Đình Cung chỉ để kiểm tra mình có bị sỏi thận hay không thì có nhất thiết phải đi mổ thận hay chỉ cần đi siêu âm?     4   Nếu vào mùa mưa mà phải xả lũ thì tất cả nước hứng ở thượng lưu chảy xuống hạ lưu như không có công trình cắt lũ, hòa với nước mưa xuống hạ lưu làm cho nạn lụt trầm trọng hơn. Đây là một đe dọa cho sinh mạng và tài sản của cư dân hạ lưu và là một phí phạm kinh tế   Xem giải thích mục TT số 1 5   Người ta tính tỷ lệ thỏa mãn chức năng của một công trình thủy lợi bằng thương số dung tích của hồ chứa chia cho tất cả lượng nước mưa chảy xuống thượng lưu của công trình. Nếu vào đầu mùa mưa mà công trình đã phải xả lũ rồi thì có nghĩa là công trình đó vô dụng trong chức năng cắt lũ và chức năng sản xuất điện của nó. Tốt nhất là tỷ lệ đó bằng 100%, nghĩa là dung tích của công trình đã được thiết kế và xây dựng để chứa tất cả nước ở thượng lưu chảy vào hồ chứa trong suốt mùa mưa. Nhưng thực tế thì thường dung tích đó nhỏ hơn, đó là kết quả của một tính toán tối ưu giữa vốn cần thiết để xây một công trình, giá trị của những thiệt hại cho người dân ở hạ lưu và giá trị của thất thu gây ra vì phải xả lũ   Xin ô Cung cho biết trên thế giới và ở các dự án mà ông đã làm (thủy điện, nghe ông tự hào đã có 20 năm kinh nghiệm) có dự án nào thỏa mãn yêu cầu như đề xuất của ông: “Tốt nhất là tỷ lệ đó bằng 100%, nghĩa là dung tích của công trình đã được thiết kế và xây dựng để chứa tất cả nước ở thượng lưu chảy vào hồ chứa trong suốt mùa mưa” trong toàn liệt thủy văn tính toán.