Thảm kịch môi trường:
Biển Aral đã chết
Biển Aral rộng 68000km2, ở vùng Trung Á, thuộc lãnh thổ các nước Kazakhstan, Uzbekistan và Turkmenistan là các nước trong Liên bang Xô viết trước đây, đã từng là biển trong nội địa lớn thứ tư thế giới. Biển nhận nước của hai sông lớn Syr Daria và Amu Daria tạo nên sự cân bằng ổn định về nước. Hai sông ấy chảy qua những vùng rộng lớn khô nóng của sa mạc. Từ những năm 1930, đã có ý kiến lấy nước hai sông đó tưới cho vùng sa mạc để biến nó thành vùng đất trồng bông. Đến những năm 1960 thì bắt đầu triển khai những dự án đào kênh lấy nước sông để tưới. Những vụ thu hoạch bông đầu tiên mang lại kết quả khả quan càng thúc đẩy mở rộng diện tích tưới, lấy đi 20 ~ 60 tỷ m3 nước sông lẽ ra phải chảy vào biển Aral. Thực ra hiệu quả chuyển nước khá thấp, nước ngấm và lãng phí, thất thóat nước có chỗ lên tới 75%. Nhiều tiếng nói phản đối, nhưng nghĩ lại thì đã quá muộn. Nước biển cạn rất nhanh.
|
Vị trí biển Aral trên bản đồ một phần Bắc bán cầu |
|
Bản đồ vùng biển Aral ở Trung Á (phải) và mặt biển bị thu hẹp qua các năm 1960 ~ 2008 |
Thảm họa môi trường xảy đến. Tài nguyên động vật và thực vật biển bị hủy diệt hoàn toàn. Nghề đánh cá không còn. Giao thông thủy cũng chấm dứt. Cả vùng đáy hồ trở thành đầm lầy rồi thành sa mạc lẫn muối. Tàu đánh cá và chuyên chở mắc cạn nằm chỏng trơ. Đi lại chỉ còn các đàn lạc đà. Và khi nổi gió thì cát lẫn muối bay tung phủ khắp nơi. Những vùng dân cư không còn. Cả biển Aral xưa rộng bằng nửa vùng England (vương quốc Anh) đã thành sa mạc hoang vắng, chết chóc. Hàng loạt dân phải bỏ đi nơi khác. Dân ở cách xa hơn thi mắc nhiều bệnh lạ nhất là các bệnh về phổi và ung thư. Năm 2007 diện tích biển chỉ còn lại 10%. Bây giờ người ta đang tìm cách hồi sinh biển Aral, đưa dòng nước của hai sông Syr Daria và Amu Daria về lại biển Aral. Công việc không hề đơn giản, không thể một sớm một chiều và không phải là không tốn kém. Chúng ta hãy chờ xem và điều quan trọng là luôn nhớ bài học đau xót về môi trường tại biển Aral.
|
Tưới bông và một số vụ thu hoạch khá “hấp dẫn” |
|
Ảnh chụp biển Aral từ trên không vào các năm 1973, 1986, 2001, 2004, 2007 |
|
Đáy biển cạn thành sa mạc với cát trộn muối (trái).
Đoàn lạc đà đang “vượt biển” Aral bên cạnh xác những chiếc tàu mắc cạn (phải). |
|
Tổng thư ký Liên hợp quốc Ban Kimoon đang đứng tại một “di tích” cảng cá bên bờ biển Aral “xưa” trong chuyến đi thị sát năm 2009. |
A.H.A. sưu tầm
|