KS Mai Văn Biểu

  Hội đồng Tư vấn KHCN

về an toàn Thủy điện Hòa Bình

Rất tâm đắc với ý tưởng của tác giả mong muốn “ phục sinh” các  sông nội thành Hà Nội. Với  việc xây dựng con sông nổi  sẽ giải quyết được tận gốc  việc cấp nguồn nước ổn định để phục vụ sản xuất nông nghiệp, các ngành kinh tế và làm "phục sinh" các sông nội Thành để xây dựng thủ đô Hà Nội hiện đại, xanh, sạch đẹp và bền vững

Không sống tại Hà Nội, nhưng mỗi lần đến đây  không khỏi tiếc nuối cho một thành phố có dòng sông lớn nhất Bắc Bộ chảy qua lại phải chịu cảnh cạn kiệt, ô nhiễm như vậy.

Với tình trạng cạn kiệt về mùa khô vào những năm gần đây, mực nước sông Hồng tại Hà Nội  chỉ dao động ở mức trên dưới 1 m không đủ cao độ cần thiết cho các trạm bơm hoạt động để cấp nước tưới cho vụ Đông Xuân của đồng bằng Bắc  Bộ. Để cấp nước đổ ải cho vụ đông Xuân đã phải xả nước bổ sung từ các hồ chứa Hòa Bình, Tuyên Quang, Thác Bà với lưu lượng trên 2000 m³/s, nâng mực nước sông Hồng tại Hà Nội lên trên 2 m để các trạm bơm có thể vận hành được.

Việc nâng mực nước hạ lưu của sông Hồng trong mùa khô để cấp nước hạ du, trong đó có thủ đô Hà Nội luôn là bài toán khó. Riêng việc cấp nước đủ để các trạm bơm hoạt động bằng cách xả từ các hồ chứa thủy điện  đã làm mất cân đối nghiêm trọng cho hệ thống lưới điện quốc gia trong tình trạng chưa có công suất dự phòng hiện nay.

Với ý tưởng tạo thành một con sông nổi bằng cách nâng đầu nước cuối sông Đà để dẫn về hạ du là một ý tưởng hay. Tuy nhiên cần lưu ý tới đặc điểm quan trọng, đó là tổn thất điện năng của nhà máy thủy điện Hòa Bình do làm mất cột nước của nó do nâng mực nước ở cuối sông.

Khi xây đập tại cửa sông Đà ở khu vực xã Thuần Mỹ để lấy nước qua cống Lương Phú với mực nước sau cống là +13,0 đến +14,0m sẽ dẫn đến làm dâng mực nước tại tuyến đập Hòa Bình đến cao trình +18,0 đến  +19.0 m. Do quá trình lòng sông sau 20 năm vận hành, hiện tại mực nước hạ lưu nhà máy thủy điện Hòa Bình vào khoảng + 12,5 m ứng với lưu lượng 1250 m³/s (xem hình 1). Như vậy tổn thất cột nước ở điều kiện này là 5,5 đến 6,5m. Với nhà máy có công suất lớn như Hòa Bình, sản lượng điện tổn thất do mất cột nước như trên là rất lớn

Sau khi các công trình thủy điện Sơn La, Lai Châu, Bản Chát, Hội Quảng trên lưu vực sông Đà xây dựng xong, Thủy điện Hòa Bình trong thời kỳ mùa khô cũng chỉ chạy bình quân ~ 50% công suất, ứng với lưu lượng 1200 m³/s, không được như kỳ vọng của tác giả là 2400 m³/s với lý do như sau:

Thủy văn sông Đà kể từ khi đưa hồ chứa vào vận hành đến nay đã có nhiều khác biệt so với thiết kế, xu hướng giảm  lượng dòng chảy thể hiện rõ rệt ở những năm gần đây. Tổng lượng dòng chảy trung bình 20 năm vận hành là 54,89 tỷ m³, chỉ đạt 96% TBNN. Đặc biệt là 8 năm gần đây, đại lượng này chỉ còn 48,85 tỷ m³, đạt 85% TBNN và quan trọng hơn là hiện tượng khí tượng thủy văn cực đoan: lũ lớn tập trung trong thời gian ngắn của mùa lũ, mùa khô thì cạn kiệt hơn. Lưu lượng về của các tháng mùa khô chỉ đạt 60,5% TBNN, có tháng kiệt nhất chỉ còn 28% (xem bảng 1)

Lượng dòng chảy sông Đà theo tính toán thiết kế tại tuyến Hòa Bình mùa khô (từ tháng 12 đến tháng 5) là  9,15 tỷ m³, thực tế 8 năm gần đây đã giảm mạnh chỉ còn 5,5 tỷ m³, thiếu hụt 3,65 tỷ m³ làm ảnh hưởng rất lớn đến sản xuất điện và cấp nước cho hạ du.

Với tổng dung tích hữu ích các hồ chứa trên sông Đà 14 tỷ m³ (xem bảng 2), cùng với lượng dòng chảy bình quân  8 năm gần đây, tính toán theo lý thuyết sẽ có tổng lượng cấp cho hạ du mùa khô vào khoảng 19,5 tỷ m³  đủ để xả lưu lượng bình quân 1250 m³/s

Bảng 2. Dung tích các hồ trên lưu vực sông Đà