Về hiện trạng an toàn đập ở nước ta.[28/07/18]

Về hiện trạng an toàn đập ở nước ta (GS.TSKH. Phạm Hồng Giang trao đổi ý kiến với ‘Nông nghiệp Việt Nam’)

 

BBT. An toàn đập luôn là mối quan tâm chung của toàn xã hội, nhất là ở nước ta, nơi có rất nhiều đập (6648 đập theo Tổng Cục Thủy lợi). Gần đây, sự cố vỡ đập Xe Pian Xe Namnoy ở Lào  gây xôn xao và dư luận lại đặt nhiều dấu hỏi về an toàn đập ở nước ta. Các cơ quan truyền thông (báo chí, đài phát thanh, truyền hình,..) đã liên hệ và trao đổi ý kiến với GS.TSKH. Phạm Hồng Giang, Chủ tịch Hội đập lớn và phát triển nguồn nước Việt Nam. Dưới đây là nội dung trao đổi .ý kiến với báo ‘Nông nghiệp Việt Nam’.

o0o

 

Phân tích những bất cập về công tác quy hoạch thủy điện và những nguy cơ tiềm ẩn, Giáo sư Phạm Hồng Giang, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp & PTNT, Chủ tịch Hội đập lớn và phát triển nguồn nước Việt Nam (VNCOLD), nguyên Phó chủ tịch Hội đập lớn thế giới (ICOLD) đã có những chia sẻ hết sức thẳng thắn với ‘Nông nghiệp Việt Nam’.(NNVN).

 

Theo Giáo sư Phạm Hồng Giang, thực trạng hồ đập ở Việt Nam hiện nay có khoảng hơn 6.000 hồ đập vừa và nhỏ. Tai họa hồ đập luôn luôn có. Nguyên nhân gây mất an toàn do tự nhiên và do con người. Trong đó yếu tố con người là rất quan trọng từ khâu quy hoạch, vận hành, tổ chức ứng cứu… Các  đập ở hồ chứa nước vừa và nhỏ hầu hết là đập đất, được xây dựng cách đây nhiều thập kỷ, trong thời kỳ đất nước có nhiều khó khăn, trình độ kỹ thuật và vốn đầu tư còn rất hạn chế.  năng lực khảo sát thiết kế thi công, quản lý còn nhiều bất cập, lại trải qua thời gian dài khai thác, hầu hết các công trình đều có hư hỏng, xuống cấp hiện đang tiềm ẩn nguy cơ, thiếu an toàn. Sự cố, đặc biệt là vỡ đập xảy ra sẽ gây thiệt hại lớn về người, tài sản của nhân dân vùng hạ du.

Qua một vài khảo sát gần đây , có thể sơ bộ đánh giá là 30% hồ đập có thể yên tâm, 30% cần quan tâm và 40% còn lại cần xử lý gấp để tránh những nguy cơ xẩy ra hiểm họa.

Đối với những hồ đập thủy điện nhỏ mới được xây dựng thì hầu như năm nào cũng có những sự cố xẩy ra do thiếu kiến thức chuyên môn cần thiết và thiếu trách nhiệm.

Có thể nói rằng quy hoạch thủy điện những năm gần đây đang “treo” những quả bom nước khổng lồ trên đầu người dân, giáo sư đánh giá như thế nào về thực trạng này?

Thủy điện ở Việt Nam phát triển hết sức ồ ạt nhưng quy hoạch lại không rõ ràng. Có một thực tế là việc xây dựng thủy điện vẫn còn cơ chế xin cho. Lợi nhuận từ thủy điện khá cao nên các doanh nghiệp, kể cả doanh nghiệp tư nhân chạy theo lợi nhuận, dù không có chuyên môn cũng đi làm thủy điện. Nói cách khác là “ai cũng có thể làm thủy điện”, mạnh ai nấy làm, ‘tay không bắt giặc’. Có những người chả biết gì cũng vay tiền ngân hàng đi làm thủy điện kiếm lời.

Doanh nghiệp thấy chỗ này có thể làm thủy điện thì lập hồ sơ trình các cấp thẩm quyền phê duyệt. Dù không có chuyên môn về thủy điện nhưng vẫn có thể đầu tư.  Việc phê duyệt dự án thủy điện quá dễ dãi. Nên nhớ rằng, công tác xây dựng hồ đập đòi hỏi kiến thức, kinh nghiệm chuyên ngành rất sâu và trách nhiêm rất cao vì công trình đập được xây  dựng và sử  dụng trong những điều kiện rất đặc biệt và đập mất an toàn không chỉ gây tổn hại ở đập mà tổn hại lớn cho cả vùng hạ du. Nhiều dự án chỉ thẩm định qua loa rồi vội cấp phép. Nói tóm lại là công tác quản lý đang rất nhiều ‘lỗ hổng’.

Ai cũng có thể làm thủy điện nhỏ. Không có vốn thì đi vay. Không có chuyên môn thì thuê lập đồ án, lại tham rẻ, thuê các tư vấn kém, thuê nhà thầu kém năng lực... . Ai cũng có thể thiết kế, thi công. Thực ra họ chỉ quan tâm đến khâu thu lợi, khảo sát, thiết kế qua loa, báo cáo tác động môi trường cốt chiếu lệ, không để ý gì đến đời sống của người dân địa phương...

Hệ lụy của việc “thiếu trách nhiệm” và “làm ào ào” này thực tế đã xẩy ra ở một số địa phương, theo giáo sư, nguy cơ lớn nhất chúng ta đang phải đối mặt là gì?

Đầu tiên phải nói đến người dân. Rất khổ. Chủ đầu tư họ chỉ biết đến tiền thôi chứ những vấn đề ảnh hưởng đến đời sống dân sinh, đến môi trường, đến công tác đảm bảo an toàn gần như không được quan tâm.

Bằng chứng là năm nào cũng có các sự cố xẩy ra ở nhiều địa phương. Thủy điện vừa và nhỏ chỉ đơn thuần tận dụng nguồn thủy năng, ngoài ra không có lợi ích gì khác. Không có khả năng cắt lũ, chống lũ, điều hòa nguồn nước. Tuy nhiên cái “hại” do làm không đúng quy trình kỹ thuật lại gây ra những hậu quả rất lớn, đặc biệt là những hệ lụy, ảnh hưởng xấu đến môi sinh, cuộc sống của người dân địa phương. Tác động tiêu cực của thủy điện đến môi trường trước hết là sự thay đổi về dòng chảy. Lưu lượng dòng chảy ở hạ du không còn tự nhiên nữa mà mang tính “nhân tạo” tùy thuộc vào sự vận hành nhà máy thủy điện. Vì vậy sự quản lý điều hành thủy điện cần phải dựa trên nguyên tắc sử dụng nguồn nước với hiệu quả tổng hợp và bền vững. Thông thường, quy trình vận hành tích, xả nước là việc của chủ đầu tư, chủ đập. Tuy nhiên, chủ đầu tư thường chỉ chú tâm đến lợi ích phát điện, bỏ mặc những yêu cầu khác của đời sống và sản xuất tại địa phương.

Thật khó có thể tin được là cách đây mấy năm, khi xẩy ra sự cố tại thủy điện Hố Hô lại không hề có một người nào có mặt tại đập. Tương tự là Lào Cai, Hà Giang, Tuyên Quang, có những thủy điện vừa mới xây dựng nhưng liên tục xẩy ra sự cố tới 3-4 lần. Chúng tôi liên tục cảnh báo về các sự cố nhưng việc phát triển thủy điện dường như không còn để tâm vào ý kiến của các chuyên gia.

Trách nhiệm của những cơ quan quản lý nhà nước ở đâu trong tình trạng “ai cũng có thể làm thủy điện” này, thưa giáo sư?

Trước hết phải khẳng định, việc khoán trắng cho chủ đầu tư chịu trách nhiệm toàn bộ là một lỗ hổng về quản lý. Do đặc thù của công trình đập mà các cơ quan quản lý ở trung ương vẫn phải theo sát, kiểm tra (nên huy động các chuyên gia thực sự có kinh nghiệm tham gia) mặc dù đã phân cấp cho địa phương. Một số những qui định pháp lý cũng phải hoàn thiện đảm bảo an toàn và hiệu quả công trình, lợi ích cộng đồng dân cư, bảo vệ môi trường và lợi ích của nhà đầu tư. 

Thưa giáo sư, tại sao những năm gần đây diễn biến thiên tai lại nhiều bất thường như vậy, đặc biệt là khu vực miền núi, nguyên nhân liệu có phải do thực trạng phá rừng làm thủy điện hay không?

Phá rừng làm cho thiên tai xảy ra ngày càng rất nghiêm trọng. Tuy nhiên làm thủy điên và phá rừng là những việc lẽ ra không gắn với nhau. Nếu quản lý không tốt thì rừng bị phá, nơi làm thủy điện cũng như những nơi khác.

Hoàng Anh thực hiện