Tổng kết khóa học chuyên đề: “Đập, hồ chứa- Các vấn đền liên quan đến động đất”

(1)  Thông tin về khóa học

Chuyên đề “Đập, hồ chứa nước- các vấn đề liên quan đến động đất”. 

Chuyên đề này trình bày 06 Modun trình bày trên lớp trong 3 ngày từ 05 đến 07/5/2025. Ngày 08-09/5, GS. Pinto đã cùng lớp học đi thực tế tại công trình thủy điện Sơn La. 

Tham gia các buổi giảng dạy trên lớp có 112 học viên đến từ các công ty tư vấn có liên quan đến thiết kế đập, kiểm định đập (PECC 1, PECC2,…); 22 công ty sở hữu/quản lý các đập thủy điện lớn (Hòa Bình, Sơn La, Huội Quảng-Bản Chát, Cửa Đạt, Trung Sơn, Bản Vẽ, Sông Tranh, Sông Bung, An Khê-Kanak, Se San, Yaly, Trị An, Thác Mơ, …) và đập Thủy lợi lớn (Cửa Đạt, Dầu Tiếng- …); các nhà khoa học đến từ các viện-trường (ĐH Thủy lợi, ĐH Xây dựng, Viện các khoa học về trái đất, Viện KHTL Việt Nam,…); các chuyên gia đến từ Hội Đập lớn, Hội Cơ học đất & ĐKT, Hội cơ học đá). Nhiều chuyên gia Việt Nam cũng tham gia nghe GS. Pinto trình bày, đồng thời hỗ trợ cho bài giảng về những vấn đề có liên hệ đến thực tiễn Việt Nam.

Tại công trình thủy điện Sơn La ngày 09/5/2025 cũng đã có buổi trao đổi về những vấn đề thực tiễn ở vùng công trình giữa GS.Pinto, cán bộ kỹ thuật của công ty và các học viên.

Chuyên đề “Đường hầm- một số vấn đề liên quan đến động đất”

Chuyên đề này trình bày các kiến thức về thiết kế kháng chấn cho đường hầm, quan trắc động đất và xử lý gia cường đất vùng có nguy cơ động đất.

Tham gia bài giảng có khoảng 40 chuyên gia, nhà khoa học đến từ Hội Cơ học đất- Địa kỹ thuật Việt Nam, Hội Đập lớn và PTNN Việt Nam, Hội Cơ học đá Việt Nam.

(1) Sau đây là ý kiến cá nhân về một số vấn đề thu nhận được:

i. Trong số các thiết hại do thiên tai (lũ lụt, động đất, …) gây ra trên thế giới thì tổn thất về người do động đất gây ra chiếm tỷ lệ 37%, trong khi đó số người chết do lũ lụt chỉ chiếm 33%. Số người chết nhiều như vậy chủ yếu do nhà cửa sụp đổ, do sóng thần gây ra. Lịch sử động đất trên thế giới cho thấy rằng với các đập được thiết kế, thi công đúng kỹ thuật thì chưa xảy ra sự cố vỡ đập nghiêm trọng. Ví dụ: (1) Động đất Chile năm 2010 (M8,8) gây đổ vỡ nghiêm trọng cho các cầu đường bộ, cầu cảng, nền đắp đường bộ,… nhưng không gây vỡ đập. (2) Động đất Tứ Xuyên 2010 (M8,0) gây thiệt hại do vào khoảng 850 tỷ ND tệ. Trong đó đã ảnh hưởng và làm hư hỏng đến 2000 đập, trong đó có 69 đập có nguy cơ bị vỡ, 310 đập bị hư hại nặng, sạt lở tại 12.000 vị trí ở nhiều hồ chứa đến mức phải tháo cạn bớt nước để đề phòng dư chấn. Sạt ở hồ Tangjiashan xếp vào mức rủi ro cực cao nhưng không có đập nào bị vỡ. 

ii. Ở Việt Nam, vấn đề động đất đối với công trình xây dựng còn chưa được quan tâm đúng mức. Việt Nam mới có TCVN về thiết kế kháng chấn đối với nhà và tường chắn. Tiêu chuẩn này chủ yếu chuyển dịch từ Euro Code. Khi hỏi GS. Pinto: Châu Âu có phân biệt tiêu kháng chấn cho nhà với tiêu chuẩn cho đập, hồ chứa nước không? Trả lời: trước đây có phân biệt, nhưng từ 2005 Châu Âu xây dựng bộ tiêu chuẩn Euro Code gồm 10 phần, 2 phần đầu là những vấn đề chung liên quan đến động đất, các phần sau đề cập cho từng dạng công trình đặc thù/cụ thể: nhà, cầu (bridges), cầu cảng (posts), nhà máy điện hạt nhân, trạm khí hóa lỏng, nền đắp, đập nước, … 

iii. Trả lời câu hỏi: Tiêu chuẩn kháng chấn của đập nước có khác gì với tiêu chuẩn cho nhà và công trình xây dựng? Trả lời: khi xây dựng các đập nước có nhiều thiết bị quan trắc phải chôn trong nền và thân đập. Kỹ thuật lắp đặt, bảo trì (trong đó có quan trắc) cần phải có chú ý đặc biệt. Tác động của nước trong hồ chứa khi động đất làm tăng nguy cơ mất ổn định đập. Nguy cơ sạt lở bờ hồ tạo sóng lớn gây nguy cơ tràn đỉnh. Nước trong hồ chứa gây nguy cơ động đất kích thích.

iv. Việt Nam không nằm trong các vành đai động đất lớn (ranh giới mảng), vậy cần lưu ý vấn đề gì về động đất? Câu trả lời là: nguy hiểm địa chấn gây ra đối với công trình xây dựng ở Việt Nam là vấn đề hóa lỏng. Với công trình đặt trên nền bồi tích có hàm lượng hạt bụi và hạt sét <20% thì nguy cơ hóa lỏng là cao khi xảy ra động đất mạnh. Với các đập xây dựng đã lâu, khi chưa có tiêu chuẩn thiết kế hoàn chỉnh, nền đập không được xử lý thì có khả năng xảy ra hóa lỏng nền. Ví dụ: sau trận động đất ngoài khơi Tohoku M9.0 ngày 11 tháng 3 năm 2011, Nhật Bản đã kiểm tra hơn 400 đập. Theo báo cáo của Matsumoto (2011), hầu hết các đập này đều chịu được rung lắc mặt đất từ nhẹ đến mạnh và giữ được hồ chứa với thiệt hại từ nhẹ đến trung bình. Ngoại lệ là đập Fujinuma, một đập đất nằm ở phía nam tỉnh Fukushima đã bị vỡ ngay sau trận động đất. Sự cố vỡ đập dẫn đến việc hồ chứa không kiểm soát được việc xả nước, nước chảy về hạ lưu vào một ngôi làng nhỏ và giết chết 8 người (Matsumoto, 2011; Towhata và cộng sự, 2011). Điều đó cho thấy, hóa lỏng nền gây vỡ đập (hoặc khối đắp cao) không phụ thuộc đập cao hay thấp.

v. Vấn đề động đất lích thích: cột nước trong hồ chứa (chiều sâu nước) chất tải lên nền, kết hợp dao động mực nước (lên, xuống) trong hồ chứa đã ảnh hưởng đến áp lực nước kẽ rỗng trong nền. Nếu tồn tại ranh giới đứt gãy trong lòng hồ chứa, tải trọng tuần hoàn và việc tăng giảm áp lực nước kẽ rỗng có thể làm cho nền hồ chứa có sự dịch chuyển. Tuy nhiên, các nhà khoa học trên thế giới đều đi đến thống nhất rằng: động đất kích thích do hồ chứa chỉ đáng lo ngại ở các đập có chiều cao >100m; mặt khác, độ lớn động đất kích thích quan sát được ở các hồ chứa trên thế giới không vượt quá 6,3 (M<6,3), và như vậy không vượt quá động đất SEE dùng trong thiết kế đập.

vi. Vấn đề địa kỹ thuật trong nghiên cứu động đất đối với công trình xây dựng: Bài giảng của GS. Pinto trình bày một cách tổng quát, toàn diện các vấn đề địa kỹ thuật liên quan đến động đất: từ lý thuyết cơ học đất khi chịu tải trọng tuần hoàn, thí nghiệm trong phòng và hiện trường, các công thức thực nghiệm và mô hình toán để tìm các thông số về sức kháng cắt, biến dạng dư của đất,… khi chịu tải trọng động. Đặc biệt, số liệu thống kê/phân tích các thảm họa động đất đối với nhà và công trình trên thế giới là một tài liệu hết sức quý báu với các nhà nghiên cứu vấn đề này.

(1)  Về GS Pedro Pinto

(Chúng tôi dịch nguyên văn bài giới thiệu cuốn Tự truyện của GS Pinto vừa xuất bản, bài giới thiệu này do GS Harry G.Poulos- Chủ tịch ISSMGE đăng trên ISSMGE Bullentin- Volumn 18- Issue3 – September 2024- Read in: https://htc.issmge.org)

Có rất ít tiểu sử của về các nhân vật địa kỹ thuật quan trọng, còn tự truyện của những nhân vật như vậy thậm chí còn hiếm hơn. Do đó, Tiểu sử của Pedro Seco e Pinto, là một bổ sung đáng hoan nghênh cho điều này.

Trong cuốn tự truyện, Pedro đã cung cấp cho chúng ta một quá trình đáng chú ý và thú vị về hành trình của ông ấy.Từ một cậu học sinh trở thành một trong những chuyên gia địa kỹ thuật hàng đầu thế giới

Tự truyện bao gồm năm tập, như sau:

1. Từ những cam kết ban đầu của anh ấy đến tình hình hiện tại của anh ấy.

2. Tham gia các hội nghị, cuộc họp.

3. Tham gia các bài giảng và hội thảo quốc tế.

4. Dự án kỹ thuật.

5. Bài báo chọn lọc

Trong nhiệm kỳ Chủ tịch Hội Cơ học và Kỹ thuật Địa kỹ thuật thế giới (ISSMGE) giai đoạn 2005-2009, Pedro đã khởi xướng Bản tin ISSMGE và thành lập Tạp chí Quốc tế “Các sự kiện lịch sử điển hình về Địa kỹ thuật “ (Geotechnical Case Histories) tập hợp cộng đồng các nhà khoa học xung quanh cho đến năm 2011.

Một đặc điểm đáng chú ý trong sự nghiệp của Pedro là cam kết thúc đẩy hoạt động địa kỹ thuật ở các nước đang phát triển. Tập 3 của cuốn hồi ký của ông, đưa ra một danh mục đáng chú ý về các bài giảng và bài giảng cho 21 quốc gia mà ông đã cung cấp hoặc tổ chức trong khoảng thời gian 13 năm, từ năm 2006 đến năm 2019.

Pedro cho rằng, chúng ta sử dụng lý trí để phát triển một lý thuyết, và sau đó đánh giá lý thuyết này bằng cách thực hiện các thí nghiệm và cung cấp bằng chứng thực nghiệm để hỗ trợ hoặc bác bỏ lý thuyết này. 

Hoạt động của Pedro chứng minh đầy đủ việc áp dụng cách tiếp cận triết học kép này trong công việc của ông, và làm thế nào các lý thuyết được phát triển bởi lý trí và được xác nhận bằng thực nghiệm, có thể được áp dụng để giải quyết các vấn đề trong thế giới thực. 

Không chỉ kiến thức của Pedro về triết học và ứng dụng của nó là ấn tượng, mà còn là kiến thức của ông về văn học và thơ ca ở nhiều ngôn ngữ. Ông đặc biệt thích trích dẫn các tác phẩm thơ có liên quan để minh họa và mang những quan điểm đó vào trong các bài giảng của mình.

Độc giả cuốn hồi ký của Pedro không thể không bị ấn tượng bởi một loạt các dự án, chủ đề nghiên cứu, cuộc phiêu lưu địa lý và những suy ngẫm văn học và triết học mà nó mang lại. Nó phản ánh một cuộc đời rõ ràng vừa đa dạng vừa kích thích. Một cuộc đời đã phục vụ tuyệt vời cho nghề nghiệp của anh ấy, và một cuộc đời đã tạo ra một số lượng đáng kể tình bạn trên khắp thế giới.  

Mong anh ấy tiếp tục đóng góp tài năng của mình cho gia đình, bạn bè, và cho nghề địa kỹ thuật.

GS Harry G.Poulos- Chủ tịch ISSMGE

(1)  Với vai trò là đơn vị tổ chức

Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam khi nhận được đề nghị của GS Pinto đã trao đổi với Tập đoàn điện lực Việt Nam (trực tiếp là Ban chuẩn bị sản xuất) và nhận được sự ủng hộ cao. Tập đoàn EVN đã có công văn tới các đơn vị trực thuộc yêu cầu cử người tham gia kháa học và ủng hộ kinh phí tổ chức.

Ban đầu chỉ dự kiến đối tượng là các kỹ sư đang quản lý vận hành các đập thủy lợi, thủy điện, dự kiến số lượng tham gia chỉ khoảng 30-40 người. Nhưng khi biết tin, nhiều đơn vị, cá nhân đã xin đăng ký tham gia, số lượng lên tới 120 người đến từ các Viện, Trường và các Hội nghề nghiệp, trong đó có cả những chuyên gia, nhà khoa học có tên tuổi. Trường Đại học Thủy lợi đã cho phép sử dụng giảng đường, PECC1 đã cử phiên dịch chuyên nghiệp đến phục vụ lớp học trong 3 ngày. Cty Thủy điện Sơn La đã tài trợ cho chuyến đi thực tế. Các chuyên gia trên nhiều lĩnh vực đã hỗ trợ các học viên về chuyên môn trong suốt khóa học. Có lẽ đây là khóa học rất đặc biệt, hiếm có.

Bộ phận thường trực Hội, mặc dù đã cao tuổi nhưng đã rất tích cực trong công tác chuẩn bị và tổ chức khóa học. Kết thúc ngày học thứ 3 (07/5), ban tổ chức đã phát phiếu đánh giá về khóa học. Đa số học viên đều đánh giá cao công tác tổ chức và hài lòng về kết quả đạt được, mong muốn Hội tiếp tục tổ chức các khóa học tương tự. 

Chúng tôi hiểu rằng, mặc dù đã cố gắng nhưng không tránh khỏi những thiếu sót, và một số điểm chưa hài lòng, mong nhận được sự thông cảm và chia sẻ.

Chúc các học viên nhiều sức khỏe để tiếp tục cống hiến cho sự nghiệp bảo đảm an toàn. Hẹn gặp lại lần sau.

MỘT SỐ HÌNH ẢNH KHÓA HỌC

Lớp học chuyên đề về động đất đối với đập, hồ chứa nước trong 3 ngày 5-6-7/5/2025
Thầy và trò đi thực tế tại Thủy điện Sơn La, ngày 8-9/5/2025
Lớp học chuyên đề: Động đất đối với đường hầm và công trình ngầm ngày 10/5/2025	Hội Đập lớn cùng Hội Cơ học đất-ĐKT Việt Nam đã phối hợp đón tiếp và đồng hành trong suốt khóa học
GS. Pedro Pinto đã trực tiếp ký và trao chứng nhận cho các học viên tham gia