B185- Bullentin: Những thách thức và nhu cầu đối với đập trong thế kỷ 21 [Bài 11]

7.2. NHẬN THỨC VỀ AN TOÀN THEO CÁCH TIẾP CẬN RỦI RO

7.2.1. Nhận thức về rủi ro

Nhận thức của xã hội về rủi ro đang thay đổi.  Nhận thức về rủi ro như một yếu tố có thể và thường là ảnh hưởng tiêu cực đối với sự phát triển và phải được xem xét trong quá trình lập kế hoạch dự án.  Các đoạn sau đây chỉ ra nơi mà ICOLD quan tâm nhiều hơn sẽ hữu ích để cải thiện an toàn đập và nhận thức của cộng đồng, do đó giúp đối phó với những rủi ro thường được xã hội coi là không thể chấp nhận được.  Nó nằm ngoài phạm vi của bản tin này để phát triển các giải pháp để đối phó với tất cả các rủi ro, nhưng thay vào đó, COEC & S sẽ lưu ý các lĩnh vực có thể sẽ cần sự chú ý của các ủy ban thường trực, bao gồm các Ủy ban về An toàn Đập và Nhận thức Cộng đồng.

Theo (H.J. Pasman, 2003), "Một mặt, các cấu trúc trở nên lớn hơn và chứa một lượng lớn các chất độc hại, năng lượng hoặc cả hai, mặt khác số lượng người có nguy cơ tăng liên tục. Hơn nữa, khả năng chấp nhận trở thành nạn nhân của một rủi ro không tự nguyện giảm xuống. "Mặc dù đập và hồ chứa không phải là "chất độc hại" mà chỉ là "năng lượng", nguyên tắc do Pasman đề xuất có thể vẫn được áp dụng. 

Theo H.J. Pasman, sự thay đổi trong mức độ chấp nhận rủi ro được kích hoạt bởi các mạng thông tin cải tiến, cung cấp phạm vi rộng lớn và đôi khi gây sốc về các tai nạn tự nhiên và công nghiệp, cùng với việc cải thiện mức sống ở nhiều nơi trên thế giới, khiến người dân nhạy cảm hơn với các rủi ro tự nhiên và công nghiệp.

H.J. Pasman gợi ý rằng những thay đổi này dẫn đến:

• Nhận thức ngày càng tăng rằng những rủi ro áp đặt lên con người nên được biện minh, điều này đặc biệt đúng đối với những rủi ro có thể gây ra hậu quả thảm khốc.

• Sự phụ thuộc ngày càng tăng của công chúng vào các cơ quan quản lý mà họ tin tưởng, bởi vì các cá nhân nhận thức được rằng có những rủi ro không thể tránh khỏi, và họ cũng không ở vị trí để tự đánh giá rủi ro.

• Kêu gọi sự cởi mở và tham gia nhiều hơn vào quá trình ra quyết định. (Tham khảo Phần 7.6)

Có một xu hướng hướng tới việc hiểu biết hơn về rủi ro của các cộng đồng bị ảnh hưởng và giảm mức độ chấp nhận của công chúng nói chung, các cơ quan quản lý và các bên liên quan khác. Sự hiểu biết cải thiện này, trong nhiều trường hợp, đã được đưa vào hệ thống pháp luật “nguyên tắc phòng ngừa” như một khái niệm pháp lý đã được tạo ra; các thủ tục đánh giá rủi ro và các đánh giá quan trọng về các mối nguy công nghiệp ở nhiều quốc gia đã được mở rộng.

7.2.2. Hiểu rủi ro là một vấn đề an toàn và tác động đến dân số con người

Theo (ICOLD, 1997):

• Xác suất vỡ đập đối với các đập lớn được xây dựng sau năm 1950 là 0,5% cho mỗi đập, khoảng 10^-4/năm; Nó là 2% cho mỗi đập đối với các đập được xây dựng trước năm 1950

• 20 vụ sự cố được ghi nhận gây ra hơn 100 người tử vong mỗi vụ

• 8 vụ sự cố được ghi nhận gây ra hơn 1.000 người tử vong mỗi vụ

Một bản kiểm kê các sự cố gần đây đã được ICOLD về An toàn Đập được hoàn thành (xem Phụ lục A). Nghiên cứu này không bao gồm sự cố đập quặng đuôi.

Bản kiểm kê ghi nhận 27 sự cố đập lớn đã được "xác nhận" (H> 15 m) bị hỏng với mất hoàn toàn khả năng chứa.  Chúng dẫn đến hơn 530 trường hợp tử vong.  Xét rằng có hơn 50.000 đập lớn trên thế giới, thì tỷ lệ sự cố ở mức 2,10⁵/mỗi  năm. 

Con số này tốt hơn năm lần so với xác suất trước đó được ICOLD tổng hợp vào năm 1997; chứng tỏ hiệu suất an toàn của các đập tiếp tục được cải thiện.

7.2.3. Tương lai của các con đập

Theo ghi nhận của ICOLD, trong 25 năm qua, độ an toàn của các đập lớn đã tiếp tục được cải thiện, nhưng phải được cải thiện hơn nữa bằng cách tuân theo các kỹ thuật quy hoạch, thiết kế, xây dựng và vận hành hiện đại. Danh sách dưới đây chỉ ra các khu vực mà hầu hết các kỹ thuật giảm thiểu sự cố và nhận thức về an toàn đập nên được tập trung dưới sự chỉ đạo của Ủy ban An toàn của các đập ở các quốc gia và trong nhận thức cộng đồng.

7.2.3.1. Khả năng chống lũ lụt

Hầu hết các sự cố gần đây tại các đập lớn là do lũ lụt gây ra. Vẫn cần phải đánh giá tốt hơn về lũ lụt và cải tiến các thiết kế có thể xử lý các trận lũ lớn và cực đoan. Nhiều tiến bộ kỹ thuật và khoa học gần đây trong lĩnh vực này cho thấy rõ ràng rằng một số cải tiến đáng kể.

Sự gia tăng lượng mưa cực đoan có thể xảy ra do biến đổi khí hậu (Xem Phần 4) kêu gọi thực hiện ngay lập tức những tiến bộ này với ý kiến đóng góp từ Ủy ban An toàn Đập và Thủy lực của Đập của ICOLD.

Vấn đề cửa van đập tràn và các cửa xả đáy cũng cần có những cải tiến cụ thể:

Cửa đập tràn phải đáp ứng hai mục tiêu trái ngược: an toàn đập khi lũ lụt (ưu tiên mở) và an toàn của người sử dụng trong quá trình hoạt động bình thường (ưu tiên không mở).

• Các phương pháp thiết kế và tiêu chí vận hành cửa van đập tràn kém hoàn thiện hơn nhiều so với phương pháp thiết kế đập và tiến bộ trong tính toán các vấn đề an toàn lũ lụt (thủy văn, thủy lực).

• Cửa van đập tràn có thể nhạy cảm với các mối đe dọa an toàn mạng nếu chỉ dựa vào điều khiển từ xa.

7.2.3.2. An toàn đập lớn (hoặc hồ chứa lớn)

Ngoài đập Gouhou (Cổ Hậu) ở Trung Quốc, không có bất kỳ đập lớn nào bị vỡ khiến hơn 100 người tử vong trong 25 năm qua; Và vụ tai nạn cuối cùng với hơn 1.000 ca tử vong là vào năm 1979, gần 40 năm trước.  Tuy nhiên, một vụ tai nạn đơn lẻ nào đó với vài nghìn người chết trong 50 năm tới sẽ thay đổi đáng kể nhận thức về an toàn đập.

Để tránh điều này, cần đảm bảo mức độ an toàn tương đương với xác suất vỡ đập thấp như 5 × 10⁻⁷ lần/năm đối với các đập có thể gây ra số lượng người thiệt mạng lớn như vậy. Đây thực sự là một tiêu chí rất nghiêm ngặt, đặc biệt khi xem xét khả năng chống lũ của đập.

Như một số tác giả đã chỉ ra, mối đe dọa có thể không đến từ một đập rất cao, mà từ các hồ chứa lớn và rất lớn với các thành phố đông dân ở hạ lưu: các vụ tai nạn đập nghiêm trọng nhất đã được gây ra bởi các đập khá thấp (Banqiao/ Bản Kiều và Shimantan/Thẩm Đảm, mỗi đập cao 25 m, và Machu, cao 26 m), và một số vụ vỡ đê cũng có thể gây ra số lượng người thiệt mạng rất lớn mặc dù chiều cao của chúng thấp. Cần đặc biệt chú ý đến những con đập này, từ một quan điểm an toàn, có tầm quan trọng quốc tế.

Trong phân tích này, các đập tailing (đập chứa bùn thải) không được đưa vào xem xét. Nhìn chung, hồ sơ an toàn của các đập tailing kém hơn nhiều so với các đập truyền thống. Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh của toàn bộ ngành công nghiệp đập.

Tương tự, các đập nhỏ và đê cũng không được bao gồm trong phân tích này. Hiện tại, COES&S đang tiến hành một đánh giá cụ thể về các sự cố liên quan đến đập nhỏ.

Nguyễn Quốc Dũng dịch