Trả lời thư bạn đọc.[08/01/11] - Hội đập lớn và phát triển nguồn nước Việt Nam

Trước hết tôi có lời xin lỗi bạn đọc, do bận việc nên đã trả lời thư các bạn chậm trễ, mong bạn đọc thông cảm.

Sau chương trình thời sự ( 12 h ngày 14 / 12 / 2010 ) của Đài truyền hình Việt nam với chuyên mục “Nông thôn ngày nay” đề cập đến “ Chính sách miễn giảm thủy lợi phí “ Hiệu quả nhưng còn nhiều bất cập” ..tôi đã nhận được một số ý kiến chia sẻ của bạn đọc được chuyển đến từ BBT trang Web của VNCOLD, đồng thời cũng nhận được nhiều thư của bạn đọc qua Email và điện thoại trực tiếp về lĩnh vực Thủy lợi phí và PIM

Bằng các hiểu biết của mình còn rất hạn chế, nhưng tôi muốn được cùng nhiều bạn đọc trao đổi với nhau một cách nhiệt tình, chân thành, xây dựng về hai nội dung mà bạn đọc đã nêu

Đây là vấn đề mà chúng ta cũng đã tốn nhiều thời gian, giấy mực, thảo luận, chia sẻ, nhưng vì quá “nhạy cảm”, nên nhiều bạn vẩn có nhiều phân vân thực trạng về các “ bất cập “ đang diễn ra như đài truyền hình đưa tin, nhưng lại không một ai ( kể cả những người “trong cuộc”, những chuyên gia, cán bộ, cơ quan nghiên cứu được giao nghiên cứu vấn đề này ) muốn nói ra những chính kiến của mình về những điều mình đã nhận biết và những bất cập xẩy ra, không chỉ ở tỉnh Vĩnh phúc ( là tỉnh có ngân sách dồi dào, thực hiện việc “miễn” thủy phí cho nông dân đầu tiên ) mà còn xẩy ra ở nhiều tỉnh khác ..Những bất cập này đã tác động trực tiếp đến hệ thống tổ chức quản lý, hoạt động của các tổ chừc hợp tác dùng nước.

Hình ảnh của Vĩnh phúc được truyền hình : người nông dân phàn nàn : sau khi có chính sách thủy lợi phí mới thì thiếu nước, năng suất ngô giảm từ 2,5 tạ/sào/vụ xuống chỉ còn 1,7 tạ / sào /vụ. còn ông cán bộ lãnh đạo Sở NN và PTNT đã thừa nhận “ do thiếu vốn cho tu sửa kênh nội đồng “,” …trước đây nông dân đóng thủy lợi phí kinh phí chi cho não vét nội đồng chủ động hơn ..”

Thông qua các thông tin điều tra các nguồn tài liệu có được cùng với sự nhận biết của nhiều người còn có sự khác nhau, nếu chỉ trao đổi bằng hiểu biết về lý luận, thực tế cũng chưa thể có sự thống nhất cao được. Mặc dầu đã có nhiều “ bàn cãi “ nhưng cuối cùng chỉ là để “ bàn cãi “ và để đặt dấu chấm hỏi ? cho những người quan tâm phải suy nghĩ ( tương tự như vấn đề Thủy lợi – Tài nguyên nước hiện nay vẩn đang bàn ? ) Vì thế, theo tôi nghĩ, việc bàn luận vấn đề thủy lợi phí nêu trên chỉ giành cho các cơ quan, chuyên gia được Bộ NN và PTNT giao nghiên cứu lên tiếng, chia sẻ cùng với diễn đàn của các nhà lãnh đạo có trách nhiệm xem xét .

Tôi xin phép không đề cập đến vấn đề này ( thủy lợi phí ) trong phần trao đổi của mình

Các ý kiến chia sẻ của bạn đọc lần này với các tâm trạng rất khác nhau : hy vọng , bi quan, “mung lung”, lo ngại… “..tôi cũng có tâm trạng buồn “ ( chia sẻ của bạn Lê Quốc Tuấn, Thái bình ) “..tôi cũng khá mông lung.” ( bạn Phí Thanh Tùng- Thái Bình ). Nhưng

Tôi rất vui, và chân thành cảm ơn các bạn vì vẩn có nhiều bạn quan tâm đến PIM, đã giành thời gian nghiên cứu về PIM, muốn chia sẻ một cách nghiêm túc để hiểu đầy đủ hơn về PIM, thực hiện PIM hiệu quả cao, đặc biệt là ông Chi Cục trưởng Chi Cục thủ lợi Thái bình, và cán bộ lãnh đạo một số IMC ( Công ty Thủy nông ) ở các tỉnh khác ( như Thanh hóa, Nghệ an .. ) ..đã gọi điện thoại chia sẻ các thông tin về PIM qua ý kiến của bạn đọc và sẵn sàng trao đổi kinh nghiệm và kết quả về PIM đạt được của địa phương mình với các bạn

Tuy nhiên, tôi cũng buồn khi thấy các bạn buồn..và vô cùng thông cảm với các bạn. Tôi mãn phép đươc coi các bạn là những cán bộ công tác trong lĩnh vực thủy nông chưa nhiều nên mới bi quan đến thế ( tất nhiên có bạn là cán bộ đã từng làm tư vấn PIM, cán bộ ở Viện NC, giảng dạy ở trường ĐH.. cán bộ đang công tác ở Bộ, Sở..) thậm chí có bạn ( như bạn Đức mà tôi được biết ) đã tham gia, rất tâm huyết với PIM trong nhiều năm trước đây mà cũng bi quan đã thổ lộ : “ Ở Tỉnh tôi bây giờ không biết có ai còn nhớ đến PIM như trước đây nữa không ( trước đây PIM là trọng tâm ). Theo tôi biết thì vấn đề quan tâm nhất của tỉnh, của Sở hiện nay là Lâm nghiệp, rừng (đất và gỗ) chứ không phải cà phê, lúa hay T ( thủy lợi )L. Với TL nếu không có đầu tư XD ( xây dựng ), làm chủ đầu tư chắc cũng chả được ai để ý tới. Bây giờ ở trên tỉnh thì vấn đề Bão lụt, nắng hạn có lẽ là vấn đề sôi động nhất “. ( nhận qua Email )

Như vậy sự hạn chế về PIM cụ thể ở tỉnh nói trên do nguyên nhân gì ?

Suy nghĩ và đắn đo nhiều, tôi quyết định nêu ý kiến của mình với các bạn như sau :

1, Cán bộ ( nhất là cán bộ trong ngành ) phải “thông suốt” ( PIM )

Tôi xin phép được nhắc lại lới Bác Hồ ( đã đăng lần trước ) “Ai kháng chiến thắng lợi? Toàn dân. Vậy thì bây giờ muốn có đủ nước, muốn điều hoà nước thì cũng phải toàn dân làm thủy lợi. Muốn thế, cán bộ phải đi đúng đường lối quần chúng, dựa vào nhân dân, trước hết phải tin tưởng lực lượng và trí tuệ của nhân dân là vô cùng vô tận. Tuyên truyền, giáo dục, đoàn kết, tổ chức được trí tuệ và lực lượng đó thì việc gì khó mấy cũng làm được”.

Bác cũng đã khẳng định : “ Việc thành bại là do cán bộ mà ra “

Như vây cán bộ có vai trò quan trọng ( đối với cả PIM ), cán bộ ( bao gồm cả chúng ta ) chưa “thông” thì làm sao nói cho dân thông suốt để “ toàn dân làm thủy lợi “ theo lời Bác, đó là quan điểm và nội dung sự tham gia của người dân quản lý KTCTTL ( PIM ). Tôi thiết nghĩ trở ngại lớn nhất hiện nay vẩn là ở chỗ này ( trong thư trả lời lần trước tôi đã chia sẻ điều này ).

2, Có thể thống nhất được ( quan điểm , nhận thức ...), chỉ sau khi đọc và hiểu được ý kiến của nhau

Tôi rất trân trọng nên đã đọc kỹ ý kiến của các bạn đã nêu, nhưng tôi vẩn có cảm giác một số ít bạn chưa đọc và nghiên cứu kỹ ý kiến trao đổi của tôi lần trước, có thể do cách viết, diễn đạt “ vụng về “....nên nhiều bạn chưa nhận biết đầy đủ và cũng có thể do tôi chủ quan đã coi các bạn là những người đã “từng trải” trong công tác thuộc lĩnh vực thủy nông nên không đề cập tỷ mỷ các nội dung mà mình muốn và các bạn yêu cầu .Ví dụ : Theo yêu cầu của các bạn, tôi đã chỉ rõ các địa chỉ quan trọng giúp các bạn liên hệ để tìm hiểu các mô hình PIM “ thành công, thất bại “ . Ấy thế mà bạn Phí Thanh Tùng ( Thái bình ) vẩn chưa hài lòng . Còn số ít bạn vẩn chưa thật sự thông cảm và hiểu, thậm chí có bạn vì đang bức xúc một điều gì đó có liên quan, nên đã tỏ ra bi quan như đã nêu ở trên

Tôi không xác định được môi trường của bạn đang công tác ( hay nói đúng hơn là vị trí công tác của bạn ), nên tôi đã không trả lời được đúng theo tâm trạng, yêu cầu của từng bạn. Điều làm tôi ngạc nhiên là phần lớn ( theo địa chỉ ghi trong thư ) trong số các bạn đọc hỏi đều đang công tác tại các địa phương như ở tỉnh Thái bình, Thanh hóa ( như bạn Tuấn, bạn Hùng ở Thái Bình, Bạn Nhuần ở Thanh hóa, bạn Chiến ở Hải phòng ) .là những tỉnh đang quan tâm đến PIM và có nhiều kinh nghiệm, thành công trong việc xây dựng mô hình PIM và IMT ( chuyển giao, phân cấp ) , nhưng chính các bạn lại nhưng người còn nhiều “ phân vân “ về PIM hơn ai hết.

Một số bạn ( trong đó có bạn Tùng, Quốc Tuấn ) muốn biết “ mô hình PIM thành công “ ở đâu ? nên tôi lại muốn nói thêm là theo bạn thì tiêu chí của thành công là gì ?

Mọi người vẩn hay nói đùa : “ không có một hội nghị, hội thảo, dự án, đề tài nghiên cứu, khóa đào tạo ..nào lại không thành công, thậm chí thành công tốt đẹp, thành công rực rỡ ..” Vì vậy bạn cần xác định rõ được tiêu chí thành công mà bạn đang “hướng tới”

Như bạn đã biết mọi người đếu thống nhất rằng “ thành công” “…trong bất kỳ lĩnh vực nào cũng cần xem xét 2 khía cạnh: 1) Mục đích của hành động (Targets)

Vì vậy muốn xác định mô hình PIM thành công ? thì các bạn cần phải thống nhất

Theo bạn thì Mục đích của PIM và Hiệu quả của PIM là gì ? chưa chắc các bạn (chúng ta ) đã thống nhất được với nhau về câu trả lời cho câu hỏi này, mặc dầu nhiều địa phương đã có tổng kết, nhiều báo cáo đã khẳng định.

Vì vậy bạn Lê Quốc Tuấn ( Thái Bình ) đã thổ lộ : “ tôi thấy đúng là PIM ở Việt

Nam

khó thành công được “. Mặc dù PIM ở tỉnh Thái bình ( quê của bạn ) đang được đánh giá là thành công đấy

Bạn Phí Thanh Tùng ( Thái Bình ) lại thổ lộ : “.. bấy lâu nay chúng tôi vẫn chịu sức ép là phải triển khai PIM trên toàn tỉnh ( tôi cũng khá mông lung..)..”.

Tôi đã chuyển ý kiến của hai bạn cho Chi Cục Thủy lợi Thái bình. Ông Chi Cục trưởng Chi Cục Thủy lợi Tỉnh Thái bình ( thông qua trao đổi trực tiếp ) đã hơi ngạc nhiên về ý kiến của bạn Tùng bạn Tuấn và ông ấy đã khẳng định PIM ở Thái bình ( nơi bạn đang làm việc ) cơ bản là đã thành công và ông ấy sẵn sàng giành thời gian giới thiệu với bạn các mô hình, chia sẻ kinh nghiệm và kết quả PIM ở Thái bình với các bạn để rút kinh nghiệm triển khai

Địa chỉ tin cậy : Như thế là các bạn đã có thêm một địa chỉ cụ thể tin cậy để tìm hiểu. Tôi đã giới thiệu các bạn liên hệ các địa chỉ đã nêu trong bài trả lời lần trước. Tuy nhiên theo yêu cầu của các bạn ( trong thư mới đây ) tôi giới thiệu thêm các dự án gần đây nhất đã được chủ đầu tư đánh giá về PIM là “thành công” ( tất nhiên là không phải ý kiến đánh giá của cá nhân tôi ) bao gồm : Mô hình điểm ( Hội sử dụng nước ở Nam Yên Dũng – Bắc giang ) thuộc dự án ADB3 do một đội tư vấn ( gồm chuyên gia là cán bộ của Viện KHTL, Trường Đại học Thủy lợi và một số cơ quan khác ) thực hiện và 66 mô hình ở 6 hệ thống thủy nông của 6 tỉnh (Yên lập - Quảng Ninh, Cầu sơn – Cấm sơn. Bắc giang, Kè gỗ, Hà tĩnh, Phú Ninh, Quảng nam, Đá bàn, Khánh hòa , Dầu tiếng, Tây Nình ) thuộc dự án VWRAP ( WD3 ) do 6 đội tư vấn ( gồm các chuyên gia là những các bộ của Viện KHTL, Trường ĐHTL..) thực hiện , Đặc biệt có dự án của JICA đã xây dựng 2 mô hình ở 2 tỉnh Quảng ninh, Hải dương ( được đánh giá là thành công nhất ) đều do Viện KHTL quản lý và chuyên gia của Viện thực hiện. Tất cả các mô hình này đều được đánh giá là “thành công”.Bạn có thể liên hệ đến địa chỉ của Viện KHTL 71 Phố Tây Sơn, Quận Đống Đa, Hà Nội và Trường Đại học Thủy lợi Hà Nội ) để hỏi, chắc chắn bạn sẽ nhận được câu trả lời

Ngoài ra còn các mô hình đang được xây dựng thuộc dự án AFD triển khai ở 2 ttỉnh là Ninh thuận và Sơn la do Viện KHTL quản lý, dự án Phước hòa triển khai hợp phần PIM ở hai tỉnh Tây ninh và Long an cũng do các đơn vị thuộc Viện KHTL thực hiện và dự án ADB4 triển khai gồm 6 tiểu dự án thuộc 6 tỉnh miền trung ( Thanh hóa, Quảng bình, Quảng trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Ngãi, Bình Định ) do 6 nhà thầu ( gồm các đơn vị thuộc Viện KHTL và Trường ĐHTL ) thực hiện, do CPO quản lý, chưa kể các dự án có PIM do Ban quản lý các dự án Nông nghiệp thuộc Bộ NN & PTNT và các dự án do các Bộ các tổ chức NGOs khác quản lý. Bạn có thể liên hệ trực tiếp các đơn vị nói trên để biết rõ hơn địa chỉ của các mô hình thành công và các chuyên gia tư vấn thực hiện ( trong đó bạn liến hệ trực tiếp với CPO là đơn vị quản lý nhiều dự án có PIM, với địa chỉ ở số nhà 23

Bạn cũng có thể đến một vài tỉnh như Tuyên Quang, Lào cai, Thái nguyên Đắk Lăk, Thái Bình, Thanh hóa, Nghệ an, Hà Tĩnh, Quảng trị …để nhgiên cứu thêm thực trạng thành công và thất bại của các mô hình cụ thể thuộc các tỉnh này, bạn sẽ rút ra được nguyên nhân của thành công và thất bại để thực hiện PIM trên địa bàn của mình

Tuy nhiên tôi muốn chia sẻ với bạn là : với đặc điểm của công trình thủy lợi, PIM ( như đã nêu lần trước ), tuy có chung yêu cầu, mục tiêu, nhưng do đặc điểm của các vùng ( điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội, trình độ dân trí, yêu cầu của người dân, đặc điểm công trình trong vùng..đặc biệt quan tâm đến vai trò tích cực, tiêu cực của chính quyền địa phương ), nên phương pháp tiếp cận ( cách làm ) về PIM ở các vùng rất khác nhau. Vì vậy cách làm của nơi này chưa hẳn là có thể áp dụng một các máy móc, rập khuôn cho nơi khác được, bạn phải nghiên cứu các đặc điểm cụ thể, để áp dụng một cách sáng tạo, phù hợp với địa phương của bạn.. .

Nếu bạn muốn biết thêm thì bạn có thể liên hệ trực tiếp với địa chỉ của tôi : Trung tâm Tư vấn KHCN Phát triển Nguồn nước 95 / 10 Phố Chùa Bộc, Đống đa, Hà Nội, hoặc ông Đoàn Doãn Tuấn là Giám đốc Trung tâm Tư vấn PIM thuộc Viện KHTL 71 Phố Tây Sơn, Quận Đống Đa, Hà Nội

Như vậy bạn có nhiều địa chỉ để lựa chọn liên hệ giúp bạn tìm đến mà bạn muốn

4, PIM đã “tốt”, “hiệu quả”, “bền vững” rồi mà thời gian gần đây vẫn phải xới xáo lên ( bạn Phí Thanh Tùng )

Mọi ngươi luôn khẳng định một nguyên tắc là : (!) Mô hình “Tổ chức hợp tác dùng nước” được thành lập phải trên cơ sở yêu cầu của dân ( người dùng nước ) và chỉ tồn tại khi đảm báo được mục tiêu “ hiệu qủa “ và “bền vững”. Có nghĩa là nếu không đạt mục tiêu này ( kể cả hiệu quả nhưng không bền vững ) thì mô hình không thể tồn tại ( tan rã ). (!) Là ý kiến đã trao đổi lần trước và không thể coi đó là mô hình PIM mong muốn

Nhưng bạn Phí Thanh Tùng ( Thái Bình ) lại chia sẻ đặt câu hỏi : “Vậy tại sao PIM đã “tốt”, “hiệu quả”, “bền vững” rồi mà thời gian gần đây vẫn phải xới xáo lên “ Theo tôi : chưa có kết luận nào như thế đối với cả nước ! và nếu đã đánh giá được PIM đã “tốt”, “hiệu quả”, “bền vững” rồi thì không nên xới xáo lên như ý kiến của bạn là đúng. Nhưng phải xem xét vấn đề “hiệu quả”, “bền vững “ đến mức độ nào ? và “xới xáo” mà bạn đề cập là” xới xáo” cái gì và “xới xáo” như thế nào ?

Như lần trước tôi đã giải thích “ Muốn Phát triển thì phải đổi mới “

“ Xới xáo “ như bạn nói là việc làm của “Đổi mới”, nhằm đáp ứng yêu cầu của sự phát triển không ngừng về thủy lợi nói chung, PIM nói riêng

Như bạn đã biết, thủy lợi nói chung đã phát triển từ thế kỷ X, đến nay là thế kỷ XXI đã được đánh giá là đem lại hiệu quả hết sức lớn. Tuy nhiên hiệu quả đó vẩn chưa tương xứng với đầu tư, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, hạn chế các tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu đang ngày càng tăng... Vì vậy vẩn còn nhiều tồn tại phải được “ xới xáo “ lên, để có giải pháp khắc phục, trong đó cải tiến cả về đầu tư, tổ chức quản lý nói chung ( có PIM ), ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến, nhằm phát huy cao nhất hiệu quả của công trình thủy lợi.. để ngày càng đáp ứng được yêu cầu của phát triển Nông nghiệp-nông thôn bền vững

Hiện nay cả nước có trên 90% mô hình tổ chức Hợp tác dùng nước ( HTDN ) có tên gọi là Hợp tác xã dịch vụ nông nông nghiệp tổng hợp làm dịch vụ tưới ( có cả HTX NN kiểu cũ và mới ). số mô hình còn lại ( gần 10 % ) có tên gọi là Hội, Ban quản lý, tổ, đội , thôn, UBND ....đang hoạt động , nhất là các HTXNN kiểu mới đã được chuyển đổi, nhưng vẩn còn nhiều tồn tại làm dịch vụ tưới đạt hiệu quả thấp , chưa tương xứng với yêu cầu đang đòi hỏi ( đã có nhiều báo cáo đánh giá về vấn đề này )

Theo báo cáo của Bộ NN và PTNT thì công trình thủy lợi mới đảm bảo 55 – 65 % so với năng lưc thiết kế , do nhiều nguyên nhân, trong đó công tác quản lý còn nhiều tồn tại, do chưa phát huy, tôn trọng vai trò của người dân tham gia (PIM ), chính quyền các cấp, cơ quan chuyên ngành ít quan tâm, nên chưa làm tốt chức năng quản lý nhà nước đối với tổ chức HTX. Đặc biệt nhiều nơi người dân vẩn ỷ lại nhà nước nặng nề

Để thủy lợi nói chung, thủy nông nói riêng đáp ứng yêu cầu hiện tại và cả tương lai đối với sự nghiệp phát triển nông nghiệp nông thôn bền vững, thì việc “ xới xáo lên “ về tổ chức quản lý khai thác công trình thủy lợi ( trong đó có tổ chức HTDN – PIM ) như ý kiến bạn nêu lại là cần thiết.

Chắc bạn đã biết hiện nay hầu hết các IMC đã chuyển đổi từ công ty khai thác công trình thủy lợi sang Công ty TNHHMTVKTCTTL ( tuy bước đầu hoạt động còn có khó khăn ) đã tạo ra cơ hội mới cho hoạt động của công ty, nhưng cũng đã phát sinh nhiều thách thức mới phải giải quyết (nhất là sau khi có Nghị định115 của Chính phủ ) đã và đang tác động cả tích cực và tiêu cực đến IMC và các tổ chức HTDN làm dịch vụ tưới ( trong và ngoài hệ thống ). Vì vậy cần phải có sự “cải tiến ” ( mà bạn gọi là “ xới xáo lên “ ) các tổ chức này, nhất là đối với tổ chức HTDN cho phù hợp và thực sự là một tổ chức của dân ( dân tham gia ) để làm tốt chức năng “ cầu nối “ trong dịch vụ tưới theo yêu cầu, trong đó cần phải tiếp tục “ nâng cao ý thức của người dân trong việc đóng góp tài chính, lao dộng, sử dụng nước tiết kiệm, hợp lý, tưới hết diện tích, đảm bảo tăng suất cây trồng, áp dụng các khoa học công nghệ tiên tiến, bảo vệ tốt công trình, chi phí quản lý thấp, công trình đang quản lý ít hư hỏng , nâng cao thu nhập cho người dân ..Đó là là nội dung phát triển PIM đã được “xới xáo” để khai thác công trình thủy lợi trên địa bàn đạt hiệụ quả tương xứng và bền vững

6, “ Nhiều người từ chối tham gia và dẫn đến cả thất bại “

Về ý kiến của bạn Tùng : “Tại sao PIM đem lại “lợi ích cho nhiều bên” mà lại xảy ra tình trạng khó khăn ( thậm chí nhiều người từ chối tham gia và dẫn đến cả thất bại) “ . Nếu bạn quê ( hoặc công tác ) ở Thái bình thì bạn đã thấy rõ PIM đem lại “lợi ích cho nhiều bên” như thế nào rồi ( người dân, nhà nước, các tổ chức liên quan khác ..) Nếu PIM theo ý bạn hiểu ( như nêu ở trên, khó khăn, dân không muốn tham gia, sẽ dẫn đến thất bại ) thì mô hình “PIM” mà bạn đề cập không phải là mô hình PIM mà chúng ta đang bàn và mong muốn, vì nó không đem lại lợi ích cho các bên nhất là đối với người dân ( sử dụng nước ). Khi nhận được lợi ích ( đem lại lợi ích ) thì chắc chắn họ sẽ tham gia, không thể thất bại được ( trừ lợi ích theo báo cáo thành thành tích mà một số tổ chức thường hay làm, hoặc là lợi ích của họ bị cá nhân, hay một tổ chức khác chiếm dụng như đã xẩy ra ở nhiều nơi ). Như vậy vẩn phải “ xới xáo “ ( như bạn nói ) để có giải pháp khắc phục

Đúng như ý kiến bạn Tùng chia sẻ nếu có lợi ích, nhất là lợi ích càng lớn thì “rất khó, cấm họ vẩn làm” “ cần gì tư cách pháp nhân “ .

Tiện lợi (lợi ích) thì dù cấm, vẩn cứ làm (đập kênh bêtông, đỡ phải làm móng khi xây tường nhà trên bờ kênh)

Điều này chỉ đúng với những công việc mà mỗi hộ nông dân có thể tự làm được không phụ thuộc nhiều vào cộng đồng, xã hội, nhà nước ( tự xây, tu sửa ngôi nhà của mình, cày cuốc trong mảnh vườn nhỏ mà mình được sở hữu, không cần nước từ các hệ thống công trình thủy lợi ..), thậm chí những việc đemlại lợi ích cho họ càng lớn thì họ lại càng sẵn sàng chấp nhận “ vi phạm “ để làm ( như buôn lậu, xả thải chất bẩn gây ô nhiễm, nổ mìn đánh cá gây hư hại công trình, phá bờ kênh để lấy nước, chặt phá rừng ...) và có cấm , xử phạt ..họ vẩn làm như bạn nói. Nhưng vấn đề bão lụt, tưới tiêu, môi trường đem lại lại lợi ích, bảo vệ cuộc sống của họ, nhưng mỗi hộ nông dân không thể tự làm được, hoặc tự làm không thể có hiệu quả cao, vì nó phụ thuộc vào cộng đồng, xã hội, cơ chế, chính sách của Nhà nước ( chính sách hỗ trợ thông qua các cơ chế, chính sách kể cả chính sách tài chính khi hư hỏng do thiên tai, bảo vệ, phát triển, phân chia nguồn nươc, qui hoạch xây dựng công trình, đào tạo nâng cao năng lực, ứng dụng KHCN....). nên nếu không “cấm” thì nông dân cũng không tự làm được. Vì vậy một số nơi chưa thành lập được tổ chức HTDN vì ngoài sự tham gia của các hộ nông dân, đang thiếu một số yếu tố tác động khác liên quan ( Nguồn nước hạn chế, công trình chưa được xây dựng đồng bộ, chính sách hỗ trợ tài chính, đào tạo, hướng dẫn nâng cao năng lực, ứng dụng KHCN..hạn chế, thiếu sự trợ giúp của chính quyền về quản lý nhà nước .. ) Và cũng vì thế các mô hình tư nhân đã hình thành, họat động hiệu quả, người dân đồng tình, nhưng chỉ tồn tại được trong thời gian ngắn rồi tự giải thể ( bạn có thể tìm hiểu mô hình Trạm bơm Anh Lân – Thanh hóa, HTX ông Thiều – Hà tĩnh, Tân công Chí – Hậu giang..và các báo cáo phân tích của Cục Thủ lợi ) . Như vậy không cấm, nhưng mỗi hộ nông dân không tự làm được

8, “Khung chiến lược phát triển PIM Việt nam “ đến đâu rồi ? ( Bạn Tùng Thái bình hỏi )

Câu hỏi này giành cho Tổng Cục Thủy lời trả lời bạn sẽ đúng hơn, vì đó là cơ quan quản lý nhà nước về PIM. Tuy nhiên với khả năng hiểu biết của mình, tôi sẵn sàng chia sẻ với bạn. Như bạn biết ban hành một chính sách đã rất khó, nhưng thực thi chính sách đã ban hành lại càng khó hơn. Riêng về “Khung chiến lược phát triển PIM Việt nam “ được khởi thảo từ năm 1998, mãi đến ngày 30 tháng 12 năm 2004 mới ban hành và thông tư hướng dẫn thành lập tổ chức HTDN được khởi thảo từ năm 1999, sau 5 năm mới được ban hành ( ngày 20 tháng 12 năm 2004 ). Nếu rà soát các bước thực hiện ( lộ trình ) thì phần việc thuộc cơ quan Trung ương đã làm được một số việc ( nhiều văn bản đã được sửa đổi, ban hành ) tuy nhiên thời gian chậm hơn so với dự kiến. Đặc biệt sau khi có chính sách thủy lợi phí mới đã làm cho việc thực hiện nội dung chiến lược gặp khó khăn, nhưng đã không có sự điều chỉnh kịp thời, nên một số nội dung chiến lược ( tự chủ tài chính, xây dựng chương trình thực hiện PIM..) không thực hiện được. Đặc biệt là công tác giám sát chưa được xác định, thiếu sự đôn đốc, kiểm tra , chỉ đạo ..nên nói chung chiến lược phát triển PIM chưa thể đạt được đầy đủ yêu cầu và mục tiêu đề ra. Riêng các phần việc của địa phương ( trong chiến lược ) thì hầu hết các tỉnh chưa quan tâm để thực hiện đầy đủ những nội dung đã được xác định trong lộ trình. Chỉ có tỉnh Thái bình ( quê bạn ) là tỉnh đầu tiên ở Đồng bằng sông Hồng đã thành công IMT ( PIM ). Nếu bạn tìm hiểu kết quả đạt được nói trên về PIM của Thái bình ( quê bạn ) bạn có thể hiểu được những khó khăn của các tỉnh khác chưa thực hiện tốt chiến lược đã ban hành.

Điều đáng nói là Bộ NN và PTNT là cơ quan ban hành “ Chiến lược “, nhưng trong quá trình triển khai thực hiện chưa có sự phân công, phân cấp đơn vị có trách nhiệm thẽo rõi, tổng hợp, tổng kết, đánh giá, đề xuất, có sự điều chỉnh kịp thời.Thật đáng tiếc cho đến nay Chiến lược Phát triển PIM chưa đạt được mong muốn của nhiều người. Không chỉ bạn mà nhiều người khác kể cả tôi với tiếng nói kém “ trọng lượng “ không thể làm được gì hơn, khi mà cán bộ có “trách nhiệm” chưa muốn lắng nghe, chưa nhận biết và chưa muốn hành động . Nhưng không phải vì thế mà PIM bị đình trệ như nhiều người lo lắng, nó vẩn phát triển, vì đó là yêu cầu và xu thế tất yếu trong lĩnh vực quản lý khai thác công trình thủy lợi hiện tại và tương lai

9, “ Có lẽ Việt Nam không phải là đất trồng (nuôi) PIM hay tại yếu tố nước ngoài ?” ( bạn Lê Quốc Tuấn – Thái bình )

Cuối thư của mình, bạn Quốc Tuấn đã thổ lộ : “ Quả thật là tôi cũng có tâm trạng buồn” và tôi đã buôn theo.

Nhất là khi đọc xong thư của bạn tôi thấy mông lung vì chưa hiểu được bạn muốn hỏi gì vì bạn đã đưa ra các khái niệm và điều kiện như Thiên thời, địa lợi, nhân hòa và bạn đã gắn PIM với vốn vay ( ODA ) có lẽ chưa đúng lắm. Đặc biệt

là bạn đã “nhân cách hóa” “hình tượng hóa” PIM như một loại cây trồng ( cây PIM ), hay là một con vật ( con PIM ) và đã lo lắng “.. Việt Nam không phải là đất trồng (nuôi) PIM ..” Càng đọc thư bạn, tôi càng hoang mang vì thấy bạn đã quên bản chất và quá trình phát triển PIM ở Việt nam qua những lời tâm sự : “ Có lẽ PIM sinh ra ở đâu đó, sống ở Việt Nam, đau ốm ở Việt Nam và sẽ lại... hy sinh ở đâu đó giống như người ta bảo rằng tiếng Anh sinh ra ở Anh, sống ở Úc, ốm ở Mỹ và chết tại Ấn Độ vậy? “

Tôi đã đọc nhiều lần vẩn khó hiểu và tôi muốn chia sẻ thêm với bạn ( nếu có điều gì chưa đúng thì bạn thông cảm nhé )

Tôi nhớ năm 2003, một chuyên gia Pháp khi làm việc vơi tôi đã tự hào nói rằng “ PIM ở Pháp được phát triển đã 30 năm nay rồi “ . Tôi cũng tự hào và đã nói rằng : “ PIM ở Việt nam đã hình thành tư thế kỷ 18 – 19, có nghĩa là có trước nước Pháp ..” Chúng tôi đã cười với nhau, không một lời phân giải. Như vậy có thể khẳng định PIM ở Việt nam không phải nhập khẩu từ nước ngoài như tiếng Anh mà bạn đã nêu ở trên

Tôi muốn nói thêm về PIM ! Qua thư bạn tôi cảm thấy mọi người phức tạp hóa về PIM, làm cho PIM càng ngày càng khó hiểu, xa lạ với mọi người ( lần trước tôi đã chia sẻ ) ...Theo tôi thì PIM chỉ là một giải pháp, là công cụ quan trọng, cùng với nhiều giải pháp liên quan để thực hiện đầu tư, xây dựng, quản lý, bảo vệ, khai thác các hệ thống công trình thủy lợi phục vụ hiệu quả nhất, đáp ứng các yêu cầu đặt ra. Vì vậy PIM không thể gắn với khái niệm “sinh học, động vật học” để coi PIM là một loại cây, một loại động vật (con ) mang từ nơi khác đến để nuôi, trồng..nên phải phụ thuộc nhiều vào các điều kiện của tự nhiên ( khí hậu, đất đai ) để tồn tại và phát triển ( thiên thời, địa lợi, nhân hòa theo đúng nghĩa ) như bạn đã nói

Tuy nhiên PIM mang hình thái là một tổ chức cộng đồng ( như đã phân tích ở

trên ) cũng không thể mang ở nơi này áp đặt cho nơi khác mà phải phụ thuộc vào

đặc điểm của nơi đó để phát triển và tồn tại, nhưng trong đó cộng đồng ( những người sử dụng nước ) vẩn có vai trò quyết định. Nói cách khác nó phụ thuộc vào con người là chính mà con người cụ thể là chúng ta ( cán bộ ) người hưởng lợi

Qua tâm sự của bạn, tôi nghĩ rằng cách tiếp cận về PIM phải có những thay đổi để mọi người hiểu được, không tạo khoảng cách về nhận thức giữa thực tế và phương pháp luận

Bạn Lưu thị Nhuần ( Thanh Hóa ) chia sẻ : “..chẳng nhận thấy rõ ràng đâu là lợi ích nếu nông dân tự đứng lên xây dựng tổ chức quản lý thuỷ lợi “

Tôi đã chuyển câu hỏi này cho lãnh đạo Công ty KTCTTL Sông Chu ( Thanh hóa, quê của bạn ) là nơi đã đúc rút được nhiều kinh nghiệm về mô hình tổ chức dùng nước được xây dựng do nông dân tổ chức quản lý và sẵn sàng chỉ dẫn bạn về lợi ích mà nông dân trong vùng nhận được của mô hình đã tồn tại nhiều năm trong hệ thống thủy lợi Sông Chu do công ty quản lý. Và qua đó có thể khẳng định đó là lợi ích chung đem lại cho tất cả các hộ nông dân của tổ chức quản lý tưới do họ “ tự đứng lên xây dựng “. Các hệ thống thủy lợi khác không chỉ ở trong tỉnh Thanh hóa mà nhiều tỉnh khác nông dân đều” tự đứng lên xây dựng tổ chức quản lý thuỷ lợi “ Vì nông dân đều nhận thức được rằng : “ Vấn đề tưới ( thủy lợi ) thì mỗi hộ nông dân không thể tự làm được, có làm được cũng không hiểu quả, nên phải có vai trò của cộng đồng, nói đúng hơn là phải có sự tham gia của cộng đồng thông qua một tổ chức của chính họ lập ra ( tự đứng lên xây dựng như bạn nói )

Nếu bạn hỏi nông dân : tổ chức HTDN của nông dân đã đem lại lợi ích gì cho họ ? thì chắc chắn họ sẽ trả lời bạn đầy đủ ( như đã nêu ).

Tất nhiện bạn và cả nhiều người khác ( không phải là người hưởng lợi ) không thể nhận thấy rõ ràng đâu là “lợi ích của bạn” và của những cán bộ quản lý, chuyên gia tư vấn hay một ai đó trong chúng ta ..nếu nông dân tự đứng lên xây dựng tổ chức quản lý thuỷ lợi

Bác nông dân (Ninh Thuận ) phàn nàn
không có tổ chức HTDN nên nước kênh chính thì đầy, nhưng nước
vẩn không đến ruộng, thiếu nước không biết hỏi ai

Như bạn đã biết, theo tài liệu điều tra của Cục Thủy lợi ( nay là Tổng Cục Thủy lợi ) thì có 91% ttỏng số công trình thủy lợi do Doanh nghiệp Nhà nước ( IMC ) quản lý, phục vụ tưới cho 80% tổng diện tích được tưới của cả nước. Số công trình còn lại ( 9% ) do các tổ chức HTDN của nông dân ( HTX, Hội dùng nước, tổ, đội thủy nông, Ban quản lý, tập đoàn..) quản lý đã phục vụ tưới cho số diện tích còn lại ( 20% ) . Với số liệu trên, bạn căn cứ vào tỷ lệ % giữa công trình và diện tích được tưới thì công trình do HTDN quản chỉ bằng 10% so với công trình do doanh nghiệp NN quản lý, nhưng tỷ lệ % diện tích được tưới lại bằng 25% so với diện tích được tưới do doanh nghiệp NN phục vụ Như vậy nhìn chung cả nước thì hoạt động của tổ chức HTDN ( PIM ) của nông dân là đáng kể

Tuy nhiên cũng có một số cán bộ cho rằng Nhà nước ( Doanh nghiệp ) phải quản lý hệ thống công trình khép kín từ đầu mối đến mặt ruộng ( không cần có tổ chức HTDN làm cầu nối ) thì sẽ hiệu quả hơn. Loại hình này được triển khai ở một số ít tỉnh có nguồn tài chính dồi dào ( giàu ). IMC thuộc tỉnh được nhà nước cấp và quản lý toàn bộ kinh phí để chi cho vận hành bảo dưỡng của hệ thống. IMC dùng số kinh phí ấy để thuê khoán các cá nhân để quản lý công trình thuộc phạm vi “ mặt ruộng “ trên địa bàn làng, xã, thôn, xóm...theo cơ chế làm “ đại lý “ của IMC trong việc dẫn nước vào ruộng cho nông dân. Người nhận thuê khoán có thể là thành viên Ban quản lý HTXNN trên địa bàn, hoặc cá nhân nào đó do chính quyền địa phương giới thiệu ( tất nhiên phải là người “của chính quyền” ) . Những cá nhân này chỉ thực hiện theo hợp đồng với IMC, nhưng không phải cán bộ biên chế của IMC và cũng không phải là người của “dân cử”.. Mô hình này đã được hình thành sau khi Nhà nước ( địa phương ) có đủ nguồn tài chính đầu tư xây dựng ( kiên cố ) đảm bảo hệ thống công trình, kênh mương khép kín từ đầu mối đến mặt ruông, cấp đủ kinh phí cho vận hành bảo dưỡng ( O&M ) ...và theo cách nghĩ và làm ở những nơi này thì không cần có tổ chức HT DN theo hướng PIM mà chúng ta đang bàn luận. Trong thực tế loại hình này cũng chỉ tồn tại ở các địa phương có đủ điều kiện như trên, các địa phương khác không áp dụng và hiện tại không thể nhân rộng được, chưa bàn đến tính hiệu quả và bền vững mà mọi người đang quan tâm

Tôi tin chắc bạn Nhuần đã nêu ý kiến của mình, xuất phát từ thực trạng đã nêu trên Đây cũng là “ đề tài “ để mọi người trao đổi thêm “ không cần nông dân tự đứng lên xây dựng tổ chức quản lý thuỷ lợi “ Thủy lợi là trách nhiệm của nhà nước, không phải là “ toàn dân làm thủy lợi “ và lại càng không phải là phương châm “ Nhà nước và nhân dân cùng làm “ và Nhà nước phải “ cho dân “ thì mới gọi là nhà nước lo cho dân ..Tôi cứ suy nghĩ ... và muốn bạn Nhuần chia sẻ thêm để mọi người nghiên cứu, học tập có được không ?

11, Thủy lợi chỉ được quan tâm khi xảy ra úng, hạn

Tôi suy nhĩ nhiều về thông tin của bạn Đức cung cấp : “ Theo tôi biết thì vấn đề quan tâm nhất của tỉnh, của Sở hiện nay là Lâm nghiệp, rừng (đất và gỗ) chứ không phải cà phê, lúa hay thủy lợi... Bây giờ ở trên tỉnh thì vấn đề Bão lụt, nắng hạn có lẽ là vấn đề sôi động nhất”..Đó cũng là một thực tế, nhất là sau khi thủy lợi không còn mang tính ( đặc thù ) chuyên ngành nữa . Và ...

Tôi nhớ lại những năm của thập kỷ 70, trong chuyến “ xách cặp “ đi đi thực địa xem xét, khẳng định về sự cần thiết phải xây dựng hồ chứa nước Kẻ Gỗ, thủy điện Ngàn Trươi... ở Hà Tĩnh, ông Trần Đăng Khoa (1)[1] đột nhiên đặt câu hỏi cho chúng tôi: “Thủy lợi là gì ?” và được ông ấy trả lời: Thủy lợi là “ Úng, úng, hạn, hạn”... Cho đến nay thực tế đã chỉ ra rằng khi hạn hán, thiếu nước, ngập úng thì.“Thủy lợi” mới được khẳng định là quan trọng, được quan tâm thật sự, nhưng cũng chỉ là một biện pháp tình thế. Hết hạn, úng thì đâu lại vào đấy, nhất là công tác quản lý còn rất nhiều bất cập vẫn không được giải quyết một cách hiệu quả...Và ngay cả những người được hưởng lợi trực tiếp từ công trình thủy lợi đem lại cũng sẽ quên đi những khó khăn, thiệt hại (Cây trồng năng suất thấp, thiếu nước cho sinh hoạt, đất lầy thụt, bạc màu, nhiễm nặn, chua phèn...) khi chưa có công trình thủy lợi...thậm chí có người vẩn quan niệm “ nước tự công trình thủy lợi là của Nhà nước cho“ ( Trước đây là của trời cho ) đã sử dụng lãng phí....

Kinh tế, xã hội phát triển, chính trị ổn định, trên cơ sở an ninh lương thực được đảm bảo, nông nghiệp nông thôn bền vững, đối phó hiệu quả với biến đổi khi hậu đang tác động ..không thể thiếu vai trò quan trọng của thủy lợi và thủy lợi phải được xác đình là công việc của cộng đồng là khẳng định của cha ông ta “..và phải” toàn dân làm thủy lợi là lời Bác Hồ dạy“– Tôi vẩn luôn nghĩ như vậy

Để cho việc trao đổi đạt được hiệu quả, tôi muốn đề nghị các bạn nên ghi rõ địa chỉ liên lạc của mình để tiện trao đổi trực tiếp cung cấp cho nhau được nhiều thông tin và rút ngắn được thời gian, hiểu nhau hơn

Một lần nữa chân thành cảm ơn các bạn đã cùng nhau tạo được một diễn đàn trao đổi rất bổ ích, học tập lẫn nhau hiệu quả

Nhân dịp đầu năm mới, xin chúc các bạn mạnh khỏe , Hạnh phúc và Thành đạt quan tâm đến PIM nhiều hơn để có thêm một “ con chim én “cho “mùa xuân của PIM” bay cùng hướng như chúng ta mong muốn

[1] Trần Đăng Khoa là kỹ sư thủy lợi đầu tiên, nguyên là Bộ trưởng Bộ Giao thông công chính (1946) sau đó là Bộ trưởng Bộ Thủy lợi - Kiến trúc (tách ra từ Bộ Giao thông công chính), Bộ trưởng Bộ Thủy lợi - Điện lực, Bộ trưởng Bộ Thủy lợi (1958), sau đó (1960) Phó Chủ tịch UBTV Quốc hội khoá 2, Giám đốc Học viện Thủy lợi, Giám đốc Viện Nghiên cứu Khoa học Thủy lợi...