Trước hết, Cục Thuỷ lợi xin cảm ơn bạn Phan Đình Anh về sự quan tâm của bạn đối với vấn đề thuỷ lợi phí, một chủ đề thời sự đang được quan tâm rộng rãi trong nước hiện nay.

Dưới đây, Cục Thuỷ lợi xin trao đổi một số vấn đề mà bạn quan tâm. Ngoài ra, để hiểu rõ hơn về chính sách thuỷ lợi phí, bạn có thể liên hệ trực tiếp với Cục Thuỷ lợi để có thêm những thông tin, tài liệu về quản lý khai thác công trình thuỷ lợi.

1. Quan điểm về mức thu thuỷ lợi phí:

Chắc bạn cũng rõ việc tính toán xác định giá và việc định giá là hai vấn đề hoàn toàn khác nhau. Thuỷ lợi phí cũng vậy. Để trả lời câu hỏi mức thu thuỷ lợi phí liệu đã “đúng” hay chưa cần phải xem xét theo các khía cạnh: phương pháp tính toán hay mức thu quy định.

Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy mức thu này là phù hợp với tình hình thực tế về quản lý khai thác công trình thuỷ lợi, thu nhập của người dân từ sản xuất nông nghiệp và sự phát triển chung của nền kinh tế trong giai đoạn hiện nay.

Theo Pháp lệnh Khai thác và bảo vệ công trình thuỷ lợi “Thủy lợi phí" là phí dịch vụ về nước thu từ tổ chức, cá nhân sử dụng nước hoặc làm dịch vụ từ công trình thủy lợi cho mục đích sản xuất nông nghiệp để góp phần chi phí cho việc quản lý, duy tu, bảo d­ưỡng và bảo vệ công trình thủy lợi.

Cơ sở quy định mức thu thuỷ lợi phí tại Nghị định 143/2003/NĐ-CP ngày 28/11/2003 của Chính phủ:

- Đặc thù của từng vùng miền; mức độ phục vụ tưới tiêu (chủ động, chưa chủ động), quy mô công trình (lớn, vừa, nhỏ), tính chất của từng loại công trình (động lực, tự chảy, kết hợp), phạm vi quản lý của một tổ chức quản lý thích hợp.

- Đảm bảo nguồn thu góp phần trang trải chi phí cho hoạt động quản lý khai thác, vận hành, duy tu bảo dưỡng công trình của các đơn vị quản lý khai thác công trình thuỷ lợi.

Nghị định cũng quy định về việc miễn, giảm thuỷ lợi phí đối với người dân sản xuất lương thực, nông dân vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, các xã thuộc diện xoá đói giảm nghèo, trường hợp gặp thiên tai mất mùa.

 Theo số liệu báo cáo của các địa phương, hầu hết các tỉnh hiện áp dụng mức thu thuỷ lợi phí tương đương với mức thấp của Nghị định 143. Theo đó Nhà nước đã hỗ trợ từ 50%-60% chi phí cho dịch vụ tưới, tiêu phục vụ sản xuất nông nghiệp.

2. Thực hiện chủ trương Nhà nước và nhân dân cùng làm, các hệ thống công trình thuỷ lợi ở Việt Nam đều có sự đóng góp của dân trong việc đầu tư vốn xây dựng công trình ở mức độ khác nhau tuỳ theo từng vùng. Tuy nhiên mức độ đóng góp của người dân không lớn, chủ yếu là công sức, vật liệu địa phương. Theo số liệu báo cáo của các địa phương, mức đóng góp của dân đối với việc xây dựng công trình ở ước khoảng 15%-20%.

Suất đầu tư công trình thuỷ lợi phụ thuộc vào từng loại công trình, cấp công trình theo từng vùng. Theo quy định của Bộ Nông nghiệp và PTNT tại Quyết định số 55/2003/QĐ-BNN, ngày 09/4/2003 suất đầu tư của hệ thống công trình thuỷ lợi bình quân khoảng từ 10-20 triệu đồng/ha đối với hệ thống trạm bơm điện; từ 60-80 triệu đồng đối với hệ thống công trình hồ chứa, đập dâng. Tuy nhiên, một số công trình còn có suất đầu tư cao hơn thế.

Thực tế để có công trình khép kín trên diện tích 1 ha được tưới thì bình quân phải đầu tư thấp nhất 30-50 triệu đồng, cao nhất 100-150 triệu đồng.

3. Hầu hết các công trình, hệ thống công trình thuỷ lợi hiện nay được đầu tư từ nguồn nguốn ngân sách Nhà nước (Trung ương và địa phương). Chưa có số liệu thống kê chính thức về số lượng công trình độc lập do dân tự bỏ vốn đầu tư và tự quản lý. Tuy nhiên số lượng công trình thuỷ lợi loại này rất ít, vì đặc thù của việc xây dựng một công trình thuỷ lợi cần đảm bảo các quy trình, quy phạm kỹ thuật và phải tuân theo quy hoạch đã được duyệt. Do vậy, người dân góp vốn chủ yếu là thông qua hình thức đối ứng, đóng góp bằng vật liệu và ngày công lao động.

4. Mục tiêu chính sách thuỷ lợi phí mới cần đảm bảo: (i) góp phần ổn định tình hình chính trị xã hội khu vực nông thôn, giảm tối đa đóng góp của người nông dân, góp phần xoá đói giảm nghèo và cải thiện đời sống của họ; (ii) nâng cao hiệu quả phục vụ sản xuất nông nghiệp và các ngành kinh tế của công trình thuỷ lợi, đảm bảo sử dụng tiết kiệm nước; (iii) phù hợp với khả năng ngân sách của Nhà nước đồng thời đảm bảo các đơn vị, tổ chức quản lý khai thác công trình thuỷ lợi có nguồn thu ổn định, hoạt động hiệu quả; (iv) thực hiện phân cấp, phân công trách nhiệm quản lý, khai thác công trình thuỷ lợi theo hướng xã hội hoá công tác thuỷ lợi theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 khoá IX về đẩy nhanh công nghiệp hoá hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn thời kỳ 2001-2010.

Trong các phương án đề xuất về chính sách thuỷ lợi phí của Cục Thuỷ lợi, mỗi phương án đều có những ưu điểm và tồn tại nhất định. Trên cơ sở phân tích ưu nhược điểm của các phương án và mục tiêu của chính sách thuỷ lợi phí mới, Cục Thuỷ lợi đề xuất phương án 2. Tuy nhiên, để thực hiện được phương án này cần sửa đổi, bổ sung, và ban hành một số chính sách về quản lý, khai thác và bảo vệ công trình thuỷ lợi (như đã trình bày trong báo cáo của Cục).

Về băn khoăn của bạn đối với các công trình, hệ thống công trình thuỷ lợi độc lập hoặc những công trình chuyển giao do người dân quản lý khi thực hiện chính sách miễn, giảm thuỷ lợi phí. Là người làm chính sách, chúng tôi hiểu rõ vấn đề công bằng khi thực hiện chính sách miễn, hoặc giảm thuỷ lợi phí cho người dân thuộc những vùng đang được phục vụ từ những công trình đã được phân cấp, chuyển giao cho họ quản lý và những hệ thống công trình thuỷ lợi độc lập. Vấn đề là tìm ra các giải pháp, chính sách phù hợp, ví dụ có thể khắc phục được thông qua chính sách đầu tư kinh phí cho sửa chữa, nâng cấp công trình ở những vùng này, hoặc chính sách hỗ trợ trực tiếp của Nhà nước cho người dân.

Sau khi có chính sách mới về thuỷ lợi phí, các Bộ, ngành chức năng còn phải ban hành chính sách tài chính đối với các loại hình tổ chức quản lý khai thác công trình thuỷ lợi.

5. Về số lượng tổ hợp tác dùng nước trên toàn quốc, hai con số  (1300 và 1200) bạn đưa ra đều không đúng! Trên thực tế số lượng tổ Hợp tác dùng nước lớn hơn nhiều.

Trong những năm gần đây, số lượng tổ chức hợp tác dùng nước luôn có sự biến động. Theo số liệu tổng hợp từ báo cáo của các địa phương trên toàn quốc, cả nước năm 2004 có khoảng 12.000 tổ chức HTDN, năm 2005 còn số này là 13.000. Con số sử dụng trong hai báo cáo có lẽ chỉ khác nhau ở thời điểm cập nhật.

6. Theo Điều 4 của Pháp lệnh Khai thác và bảo vệ công trình thuỷ lợi, Nhà nước có chính sách ưu tiên đầu tư, hỗ trợ quản lý khai thác và bảo vệ công trình thuỷ lợi cho các địa phương thuộc các vùng miền trên toàn quốc không phân biệt đối tượng quản lý.

Từ trước đến nay, hàng năm Nhà nước hỗ trợ nhiều tỷ đồng cho các địa phương để khắc phục, sửa chữa nâng cấp các công trình cơ sở hạ tầng nói chung cũng như công trình thuỷ lợi nói riêng, đặc biệt là trường hợp công trình bị hư hỏng do thiên tai gây ra.

7. Chúng tôi chưa rõ ý câu hỏi của bạn. Tuy vậy chúng tôi xin trả lời bạn theo cách hiểu của mình: Cũng như các chính sách khác, trường hợp chính sách thuỷ lợi phí mới được Chính phủ ban hành trên cơ sở đề nghị của các Bộ, ngành có liên quan (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài chính), các bộ, ngành liên quan, chính quyền các cấp, các cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành, tổ chức quản lý khai thác và bảo vệ công trình thuỷ lợi chịu trách nhiệm thi hành .

8. Hầu hết các công trình thuỷ lợi ở vùng nghèo, đặc biệt khó khăn đều được đầu tư từ Ngân sách nhà nước. Việc quản lý khai thác và bảo vệ các công trình này do người dân thực hiện dưới sự giám sát của chính quyền địa phương.

 Theo quy định của chính sách thuỷ lợi phí hiện hành (Khoản 1, Điều 19 Nghị định 143), các vùng đặc biệt khó khăn được miễn (bỏ) thuỷ lợi phí, vùng khó khăn được giảm từ 50-70% mức thuỷ lợi phí. Như vậy hiện nay Nhà nước đã và đang thực hiện chính sách miễn, giảm thuỷ lợi phí cho người dân ở những vùng nghèo, đặc biệt khó khăn./.

(Cục Thủy lợi)